توسعه پایدار - مقدمه
مفهوم توسعه
توسعه برای اغلب کشورهای جهان، هدفی آرمانی است. همه کشورهای عقب مانده تمایل دارند بر ظرفیت و توان مادی، انسانی و معنوی کشور ود بیفزایند و در پناه تکامل ظرفیت ها و توانایی ها، اقتصادی قدرتمند داشته باشند. داشتن انسانهایی سالم ف متخصص، مدیر و تلاشگر به همراه طیف گسترده ای از صنایع زیربنایی، راههای ارتباطی و مراسلاتی پیشرفته، بندرگاهها و وسایل حمل و نقل مجهز، امکانات بهداشتی و آموزشی نوین هم سطح با جهان صنعتی و نظایر آن هدفی مطلوی و آرمانی برای کشورهای درحال توسعه است.
در ابتدا لازم است اصطلاح رشد و توسعه را از یکدیگر تمیز دهیم. باید بدانیم که این دو لغت دارای دو مفهوم متفاوت و جدا از یکدیگر می باشند، بطوری که واژه لاتین آنها نیز با یکدیگر متفاوت است. در زبان انگلیسی واژه Growth معادل رشد و واژه Development معادل توسعه می باشد.
برداشت صرفا اقتصادی از توسعه در سالهای 1960 ضرورت توجه به ماهیت اجتماعی، روانی و سیاسی توسعه را پیش آورد. بنابراین به موازات تاکید بر رشد اقتصادی، تغییرات اجتماعی در قالب نوگرایی و تجدد گرایی نیز مورد توجه قرار گرفت. در اوایل دهه 1970 با وجود برخورداری بسیاری از کشورهای پیرامونی از نرخ بالای رشد اقتصادی و مدرنیزه شدن برخی از نواحی این کشورها ثابت شد که توسعه بر مبنای رشد اقتصادی و نه به معنای نوگرایی اثرات همه جانبه ای بر بهبود شرایط زندگی تمام افراد این جوامع ندارد.
رشد اقتصادی کشورهای پیرامونی در اوایل دهه 1970 منجر به افزایش نابرابری و توزیع ناعادلانه گردید. این وضعیت موجب نگرانی کشورهای مرکز در مورد نابودی منابع طبیعی شد، بطوری که در کنفرانس سازمان ملل در تابستان 1972 که در رابطه با محیط زیست در استکهلم برگذار شد، بر اهمیت جهانی برابری و عدالت اجتماعی در توزیع منابع ملی و بین المللی و عوراض منفی ناشی از بهره مندی غیرمسئولانه از منابع، شدیدا تاکید شد.
توسعه فرایند بهبد بخشیدن به کیفیت زندگی تمام مردم است. سه جنبه مهم توسعه عبارتند از:
1-ارتقای سطح زندگی مردم، یعنی سطح درآمد و مصرف آنها، سطح خدمات پزشکی، اموزشی و غیره از طریق فرایند های مناسب رشد اقتصادی
2- ایجاد شرایطی که موچب رشد عزت نفس مردم شود، از طریق استقرار نظامها و نهادهای اجتماعی، سیاسی و اقتصادی
3- افزایش آزادی مردم در انتخاب از طریق وسعت بخشیدن به حدود متغیرهای انتخاب آنها.
روبین اتفلید و بری ویکنز در تعریف توسعه می گویند: توسعه فرایندی جامع از فعالیت های اقتصادیف اجتماعی، فرهنگی و سیاسی است که هدفش بهبود مداوم زندگی تمام جمعیت بوده و فعالیت، آزادی، مشارکت مناسب و توزیع عادلانه منابع، از ارکان اساسی آن بشمار می آید.
هیران دی یاس اعتقاد دارد که توسعه فرایندی است که زندگی همه ما را به شکلی تحت تاثیر قرار می دهد. توسعه صرفا چیزی نیست که فردی بخواهد وضعیت خویش را بهبود دهد. مقصود مطلوب توسعه بهبود کیفیت زندگی همه است. بنابراین کوشش ما برای دستیابی به توسعه می بایست به شکلی باشد که منافع اکثریت مردم را دربر گیرد.
توسعه پایدار
مفهومی که در سالهای اخیر وارد ادبیات توسعه شده، مفهوم توسعه پایدار است. توسعه پایدار از معدود مفاهیم و شرایطی است که هم دارای جذابیت های خاصی برای سیاستمداران و تصمیم سازان است و هم با آرمانهای آحاد جوامع همخوانی دارد. توسعه پایدار هم مطلوب اقتصاددانانی است که دیدگاه عقلانیت تکنیکی به مسائل دارند و هم آرمانی است در چارچوب عقلانیت اخلاقی.
توسعه پایدار، توسعه ای بلند مدت است که نسل های آنده را نیز دربر می گیرد. توسعه پایدار در صدد فراهم آوری استراتژیها و ابزاری است که بتواند به پنج نیاز اساسی زیر پاسخ دهد:
1. تلفیق حفاظت و توسعه
2. تامین نیازهای اولیه زیستی انسان
3. دستیابی به عدالت اجتماعی
4. خودمختاری
5. تنوع فرهنگی و حفاظت یگانگی اکولوژیک
از نظر لغوی توسعه پایدار معادل Sustainable Development و به معنای توسعه ای است که ی تواند به طور نامحدود ادامه یابد. اصطلاح توسعه پایدار یا پایا (Sustainable development) در اوایل سالهای دهه ۱۹۷۰ دربارهٔ محیط و توسعه بکار رفت. توسعه پایدار فرآیندی است برای بدست آوردن پایداری در هر فعالیتی که نیاز به منابع و جایگزینی سریع و یکپارچه آن وجود دارد. توسعه پایدار در کنار رشد اقتصادی و توسعه بشری در یک جامعه یا یک اقتصاد توسعه یافته، سعی در تحصیل توسعه مستمر، ورای توسعه اقتصادی دارد. توسعه پایدار عنصر سازمان دهنده‌ای است که موجب پایداری منابع تجدیدناپذیر می‌شود، منابع محدودی که برای زندگی نسل آینده بر روی کره زمین ضروری است. توسعه پایدار فرآیندی است که آینده‌ای مطلوب را برای جوامع بشری متصور می‌شود که در آن شرایط زندگی و استفاده از منابع، بدون آسیب رساندن به یکپارچگی، زیبایی و ثبات نظام‌های حیاتی، نیازهای انسان را برطرف می‌سازد. توسعه پایدار راه حلهایی را برای الگوهای فانی ساختاری، اجتماعی و اقتصادی توسعه ارائه می‌دهد تا بتواند از بروز مسائلی همچون نابودی منابع طبیعی، تخریب سامانه‌های زیستی، آلودگی، تغییرات آب و هوایی، افزایش بی‌رویه جمعیت، بی عدالتی و پایین آمدن کیفیت زندگی انسانهای حال و آینده جلوگیری کند. توسعه پایدار فرآیندی است در استفاده از منابع، هدایت سرمایه‌گذاری‌ها، جهت گیری توسعه فناوری و تغییرات نهادی، با نیازهای حال و آینده سازگار باشد.
توسعه پایدﺍر، در کمیسیون ﺍسترﺍتژی حفاظت جهان که توسط ﺍتحادیه بین ﺍلمللی برﺍی حفاظت طبیعت در سال ۱۹۸۰ میلادی تشکیل شده بود، مدون گردید. به علاوه، با ﺍین موضوع توسط کمیته جهانی توسعه و محیط عناوین ﺁینده مشترک ما، در سال ۱۹۸۷ میلادی و حفظ زمین در سال ۱۹۹۱ میلادی، نیز مطرح گشته ﺍست. در سال ۱۹۷۸ میلادی، کمیته جهانی توسعه و محیطیا همان کمیسیون بروندلند تعریف جامع ﺍز توسعه پایدﺍر ﺍرﺍئه می‌دهند که بنا بر آن بشریت توﺍنایی توسعه پایدﺍر را دﺍرد اگر بتواند تضمین کند نیازهای حال رﺍ بدون به خطر ﺍفتادن توﺍنایی نسل‌های ﺁینده برﺍی تأمین نیازهایشان، فرﺍهم می‌آورد. ﺍز زمان کنفرﺍنس سازمان ملل با عنوﺍن توسعه و محیط که در سال ۱۹۹۲ میلادی در ریو برگزﺍر شد، عنوﺍن «توسعه»، به یکی ﺍز حساس‌ترین و مهم‌ترین کلمات در مباحثات تبدیل شده ﺍست. در سال ۱۹۹۲ در «کنفرانس زمین» توسعه پایدار چنین تعریف شد: رفع نیازهای نسل حاضر بدون مصالحه با نسل‌های آینده در راستای تأمین نیازهایشان. کمیسیون جهانی محیط زیست، توسعه پایدار را این گونه تعریف می‌کند: «توسعه پایدار فرایند تغییری است در استفاده از منابع، هدایت سرمایه‌گذاری‌ها، سمت گیری توسعه تکنولوژی و تغییری نهادی است که با نیازهای حال و آینده سازگار باشد.» کمیسیون «بروندلند» دربارهٔ توسعه پایدار می‌گوید: «توسعه پایدار به عنوان یک فرایند، لازمه بهبود و پیشرفت وضعیت و از میان بردن کاستی‌های اجتماعی و فرهنگی جوامع پیشرفته‌است و باید موتور محرکه پیشرفت متعادل، متناسب و هماهنگ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تمامی جوامع، به ویژه کشورهای در حال توسعه باشد.»
کمیسیون برانت لند (Brant Land) توسعه پایدار را اینگونه تعریف می کند که در آن نیازهای نسل کنونی بدون کاهش توانای های نسل آتی در برآوردن نیازهایشان برآورده شود.
توسعه پایدار بعنوان یکپارچگی سه E توصیف می شود :
Environment محیط
Economy اقتصاد
Equity عدالت
سازمان ملل متحد، مفهوم توسعه پایدار را در برگیرنده جنبه‌های زیر می‌داند:
- درک اثرات توسعه با کاربرد ویژگیهای غیر سنتی
- تلاش برای ایجاد توسعهٔ بومی در چهارچوب محدودیت‌های خاص منابع طبیعی
- کمک به فقرا و فرودستان؛ آنان که ناچارأ محیط زیست را تخریب می‌کنند.
ادامه دارد...
منبع:
رهنما و عباس زاده، 1387
عباسپور، مجید، ۱۳۸۶
مطالب مرتبط
