ریشه لغوی، کلیات، سیر و روند رشد و انواع ژئومورفولوژی
ریشه لغوی، کلیات، سیر و روند رشد و انواع ژئومورفولوژی را در اینجا می خوانید
ریشه لغوی
ژئومورفولوژی علم شناسایی اشکالناهمواریهای زمیناست ، این واژه از زبانیونانی گرفته شده و از سه جز Geo به معنیزمین، Morphe به معنی شکل و Logos به معنی شناسایی ترکیب یافته است.
دید کلی
ژئومورفولوژی جدید بیشتر مبتنی بر مقایسه سیستماتیک اشکالناهمواریها و نهشته‌هایی است که موجب تعیین سن آنها می‌گردد و همچنین تعیین اشکالاولیه و اصلی ناهمواریها و بالاخره شناسایی فرآیندها و محیط موورفوکلیماتیک هنگامیکه ناهمواریها را بوجود آورده‌اند، مورد توجه می‌باشد.
همچنینژئومورفولوژی از مطالعات آماری برای بررسی اشکال ناهمواریها بهره می‌گیرد و سعیدارد در تحول ناهمواریهای زمین علیرغم پیچیده بودن مساله دینامیک طبیعت ، سهمفرآیندهای مختلف ناشی از آب و هوا و پوشش گیاهی و ماهیت سنگها و ساخت زمین و تغییرشکلهای تکتونیکی و میراث مراحل اولیه تکامل را از نظر دور ندارد.
تاریخچه
این علم از دیرباز به وسیله جغرافی دانان یونانی بی‌آنکه عنوانمشخصی داشته باشد شناخته شده بود و بعدها در دوره رنسانس ، لئوناردو داوینچی وبرنارد پالیسی در گسترش آن پیش قدم شدند. لئورناردو واوینچی در یادداشت‌های خود ازروابط مهمی که بین ابعاد دره‌ها و رودخانه‌ها وجود دارد سخن می‌گوید و در قرننوزدهم ژئومورفولوژی یکی از شاخه‌های سیستماتیک علوم مربوط به زمین می‌گردد.
سیر تحولی و رشد
- کاربرد ژئومورفولوژی در اوایل قرن 19 بوسیله مهندسین هیدرولیک که مامور ایجادکانالهای آبی و تنسیق رودخانه‌ها بودند، مورد توجه قرار گرفت و ژئومورفولوژیدینامیکی نیز در تنظیم طرحهای ایمنی و حفاظت راه‌ها مورد توجه مهندسین عمرانناحیه‌ای واقع شد، از جمله مهندس سورل در سال 1872 تئوری جدیدی در مورد چگونگی تحولو تکامل و دگرگونیرودخانه‌هاارائه داد. و مهندس دوس آب شناس معروف در سال 1841 مفهوم نیمرخ متعادل رودخانه‌هارا بیان داشت.
- جنگل انان نیز به نوبه خود دریافتند که در جهت مبارزه علیهفرسایشخاک به وسیله سیلابها می‌توان از علم ژئومورفولوژی کمک گرفت و به همین منظور در قرننوزدهم درخت کاری حوضه‌های سیلابی متداول گردید.
- پژوهش‌های علمی ژئومورفولوژی از اواخر قرن 18 آغاز گردیده بود و سوسور اهل ژنوضمن بررسی یخچالها و اشکال نهشته‌های یخچالی دریافته بود که گسترشیخچالهادر گذشته فوق العاده بیشتر از عصر حاضر بوده است : مطالعات نامبرده درقرن 19 بهوسیله یک سوئیسی دیگر به نام آگاسیز دنبال شد.
- زمین شناسان نیز به نوبه خود در جهت تعیین تاریخ زمین شناسی ، تحول ناهمواریها را موردتوجه قرار داده‌اند. چنانچه در اواخر قرن 18 هوتون مبتکر این روش بوده و تحقیقاتنامبرده چند سال بعد به وسیلهپلیفر و جیکی و لئیل تعقیب شده است. در اواسط قرن 19زمین شناسان انگلیسی اولین کسانی بودن که مفهوم پیدایش دشتگون را بیانداشته‌اند.
- در کشور فرانسه ژنرال دولانوئه و مارژری که اولی توپوگراف و دیگری زمین شناسبود، اشکال کلاسیک ناهمواری ژورایی را با توجه به ساختهای چین خورده آن بررسیکرده‌اند و در سال 1888 کتال جالبی تحت عنوان مقدمه‌ای بر ژئومورفولوژی به چاپرسانیده‌اند.
- در اتازونی ، کشف قسمتهای نیمه خشک غرب به پوول اجازه داد که ضمن بازبینی زمینیکیفیت تخریب رودخانه‌ای را در کانیون کلرادو تجزیه و تحلیل کند، و همچنین ژیلبرت دراین زمینه مکانیزم آبهای جاری را تعیین کرده و ماک جی نیز نقش آبهای جاری سفره‌ایشکل را بررسی نموده است.
- این قبیل بررسی‌ها بعدا به وسیله ویلیام موریس داویس تئوریسین معروف تکمیلگردیده و نامبرده تئوری معروف سیکل فرسایش را پیشنهاد می‌کند و با ارائه این تئوری، ژئومورفولوژی وارد مرحله جدیدی می‌شود و داویس شخصیت علمی جهانی پیدا می‌کند.
قلمرو ژئومورفولوژی
در مطالعه ناهمواریهای پوسته جامد زمین می‌توان سهناحیه به شرح زیر تشخیص داد:
- زمین‌هایی که در آب فرو رفته‌اند (اعماق دریا‌ها و دریاچه‌ها).
- زمین هایی که خارج از آب هستند یعنی خشکیها.
- ناحیه تلاقی این دو یعنی ساحلکه خود قلمرو ویژه‌ای است.
انواع ژئومورفولوژی
- ژئومورفولوژی ساختمانی :
ژئومورفولوژی ساختمانی از ماهیت سنگها و طرزقرار گرفتن آنها و پدیده‌هایی که از عمل تکتونیک (مانند خمیده گیهای طبقات ،شکستگیها ،چین‌هاو...) حاصل می‌شود ، بحث می‌کند که می‌توان گفت قسمت عمده شکل گیریهای پوستهزمینبه وسیله این علم شناخته می‌شوند. - ژئومورفولوژی فرسایشی :گروه دیگر مانند آبهای جاری ، باد، یخچالها که موجب کنده کاری ناهمواریها گشته و کم و بیش موجب تخریب و از بین رفتن آنها می‌گردند، مطالعه این گونه عوامل ، ژئومورفولوژی فرسایشی را تشکیل می‌دهد کهگاهی به آن با کمی تفاوت در معنی عبارت ژئومورفولوژی دوره‌ای اطلاق می‌شود
ارتباط ژئومورفولوژی با سایر علوم
بین ژئومورفولوژی و سایر علوم ازجملهخاکشناسی،هیدرولوژیواکولوژیوآب و هوا شناساییروابط بسیار نزدیک وجوددارد. زیرا عوامل این قبیل علوم بیشتر در سطح زمین موثرند. به علاوه مطالعاتژئومورفولوژی یک ناحیه با دانستن اطلاعات حاصله از علوم ذکر شده آسانتر می‌گردد.
منبع: سایت رشد، شبکه ملی مدارس
