ادبیات و پیشینه خوشه های کسب و کار

ستاره غیر فعالستاره غیر فعالستاره غیر فعالستاره غیر فعالستاره غیر فعال
 

طی سه دهۀ گذشته، توجه به توسعه اقتصادی بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است و برای فائق آمدن بر مسائل مالی منطقه، سياست توسعه اقتصادی توصیه شده است.

  • ادبیات توسعه ی خوشه ای
    • پیشینه خوشه های کسب و کار

طی سه دهۀ گذشته، توجه به توسعه اقتصادی بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است و برای فائق آمدن بر مسائل مالی منطقه، سياست توسعه اقتصادی توصیه شده است.  موفقیت­های چشمگیری که بنگاه­های کوچک و متوسط نسبت به بنگاه‌های بزرگ در زمينه اقتصادي بدست آورده ­اند بیش از موارد دیگر، مورد توجه قرار گرفته است و شواهد نشان مي‌دهد که می­توان از این بنگاه­ها به عنوان موتور محرک رشد اقتصادی یاد کرد. در این راستا نظریه­ها و تئوری­های مختلفی مطرح شد که سه مورد از معروفترین این نظریه­ها عبارت است است از: نظريه اقتصادهاي حاشيه‌اي پِن روز، نظريه تحول ساختار تقاضا اَكس و آدرِش و نظريه الگوي توسعه خوشه‌اي: 

الف) نظريه اقتصادهاي حاشيه‌اي پِن روز

پن‌روز، به عنوان يك اقتصاددان، در نظريه­ی اقتصادهاي حاشيه‌اي خود اظهار مي‌كند كه "در شرايط شكوفايي و رونق اقتصادي، ايجاد فرصت‌هاي رشد براي صنايع كوچك و متوسط، ساده­تر و راحت‌تر از توسعه صنايع بزرگ است ". بر اساس اين نظريه، در مراحل ابتدائي، بروز شرايط رشد عمومي و باز شدن افق‌هاي جديد توسعه و گسترش فعاليت‌هاي توليدي، صنايع بزرگ به سبب محدود بودن زمينه‌هاي توسعه و اقتصادي نبودن نسبي افزايش ظرفيت‌ها (كه مستلزم سرمايه‌گذاري‌هاي كلان است)، به اين فرصت‌ها در برنامه‌ريزي خود، توجه كمتري دارند و ترجيح مي‌دهند كه سرمايه خود را در افزايش توليدات جاري صرف نمايند، تا اينكه آن را صرف سرمايه‌گذاري در توليدات جديد نمايند؛ چرا كه زمان ثمردهي آن طولاني بوده و هزينه‌هاي تبليغات و بازاريابي سنگيني را نيز به اين صنايع تحميل مي‌كند. گرچه طيف گسترده‌اي از نوآوري‌ها در محصولات و فرآيند  توليد با سرعت زياد در حال وقوع است، ولي روش به کارگیری نوآوري‌ها در صنايع بزرگ، به سبب ساختار خاص اين صنايع، با آرامش و طبق برنامه‌ريزي ميان‌مدت و يا درازمدت صورت مي‌پذيرد. در واقع در بنگاه‌هاي بزرگ، تنها نوآوري‌هايِ متناسب با شرايط بازار و استراتژي بنگاه و قابليت انعطاف ماشين‌آلات موجود به كار گرفته مي‌شود و مديران از به كارگيري ديگر نوآوري‌ها صرف‌نظر مي‌كنند. در اين بنگاه‌ها، شرط بكارگيري نوآوري، به خصوص در فرآيند  توليد، مستهلك شدن ماشين‌آلات موجود، يا فرصت‌هاي درآمدي بالا، يا حفظ سهم شركت‌هاي بزرگ از بازار است. برعكس در بنگاه‌هاي كوچك اين نوع محدودیت‌ها وجود ندارد، چرا كه آنها با هزينه‌هاي عمومي كم و ظرفيت محدود ماشين آلات، انعطاف پذيري بيشتري دارند. به علاوه به‌كارگيري ماشين آلات جديد با فناوري پيشرفته، موجب افزايش اين مزيت در آنها گشته و امكان رشد را در صنايع كوچك و متوسط به شدت افزايش مي‌دهد (معرفی،14:1390). 

ب) نظريه تحول ساختار تقاضا اَكس و آدرِش

در دو دهه اخير وحدت بازارها و افزايش آگاهي مصرف‌كنندگان موجب تغيير در ساختار تقاضا گشته است. از آنجا كه صنايع بزرگ به سبب ساختار خاص خود، انعطاف لازم را در جوابگويي به تنوع‌طلبي مصرف‌كنندگان ندارند، زمينه رشد صنايع كوچك، بيش از پيش، فراهم شده است. عوامل ديگري نيز در تحول ساختار تقاضا و حركت به سمت صنايع كوچك و متوسط مؤثر بوده‌اند. مهمترين آنها عبارتند از:

تمايل صنايع بزرگ در بازگشت به تخصص‌هاي اصلي خود و واگذاري بخش‌هاي ديگر توليدي به صنايع كوچك و اقماري و تأمین بخش قابل توجهي از نيازهاي خود از طريق پيمانكاري.

كاهش اطمينان از روند بازار و هزينه‌هاي بالاي نگهداري بخش‌هاي توليدي.

نوآوري در توليد و فرآيند  (معرفی،14:1390). 

ج) نظريه الگوي توسعه خوشه‌اي

خوشه­های صنعتی مفهوم گسترده­ای دارند و مباحث زیادی پیرامون نقش و تأثیر آن­ها در توسعه‌ی منطقه­ای مطرح شده است (معرفی،14:1390). 

خوشه‌ی صنعتی، به تمرکز پیوند یافته‌ی صنایع کوچک و متوسط با پیشینه‌ی تاریخی مشترک، در یک فضای جغرافیایی گویند که با ارتقاء ظرفیت­های یادگیری، برای استفاده‌ی بهینه از منابع و دست­یابی به مزایای گوناگون، به همکاری و رقابت می­پردازند. پیدایش الگوی توسعه خوشه­ای برای اولین بار از طرف آلفرد مارشال[1] در انگلستان به سال 1890 برمی‌گردد. وی سه بحث عمده در مورد پیامدهای خارجی مکان تجاری از همجواری جغرافیایی متمرکز بنگاه­های مشابه را بحث می­کند (معرفی،14:1390).  این مباحث شامل این موارد بوده است: تمرکز در یک مکان، موجب شکل گیری بازار نیروی کار محلی می‌شود؛ هم مکانی به تجمعات صنعتی امکان می‌دهد که نهاده­های یک صنعت با تنوع بیشتر و هزینه پایین­تری صورت پذیرد؛ دانش در چنین تجمعاتی به آسانی سرریز می‌شود. این ایده بعد از حدود یک قرن، و در اواخر دهه‌ی 1970 دوباره در ایتالیا مطرح شد و از آن به بعد، این موضوع در ادبیات توسعه منطقه­ای و جغرافیای اقتصادی به شدت مورد توجه نویسندگان مختلف قرار گرفته است (معرفی،14:1390). 

نزدیک به سه دهه است که محققان و سازمان­های جهانی زیادی نظیر سازمان بین‌المللی کار[2]، سازمان توسعه‌ی صنعتی سازمان ملل متحد[3] و... برنامه‌هاي توسعه مبتني بر رويكرد شبكه و خوشه صنعتی را مورد تأکید قرار داده و به دنبال درک نقش خوشه‌های صنعتی و اثرات آنها بر یادگیری، نوآوری و تحریک توسعه منطقه‌ای هستند. موفقیت­های چشمگیر خوشه‌های صنعتی در کشورهای توسعه یافته و همچنین مطالعه­ و تجربه آن در کشورهای در حال توسعه این نگرش را ایجاد کرد که صنعت تولیدی، محرکه اصلی جوامع توسعه یافته و رشد اقتصادی در کشورهای در حال توسعه است. توسعه از طريق خوشه‌های صنعتی، نقش محوري و بارزي در سياست­هاي اقتصادي و صنعتي كشورهاي توسعه يافته، ايفا می‌نماید. به عبارت دیگر، موفقیتهای صنایع کوچک و متوسط[4] نسبت به صنایع بزرگ تا جایی بود که بیشتر محققان و اندیشمندان از این صنایع به عنوان موتور محرک رشد اقتصادی یاد می‌کنند. مطالعات نشان می­دهد که علت موفقیت­ صنایع کوچک و متوسط، در عملکرد خوشه­ای آن­ها می­باشد که با پیوستگی مشترک با منابع به وجود آمده است (Lake,2004). بر همین مبنا، در حال حاضر رویکرد الگوی توسعه خوشه­ای، جایگزین تمرکز بر راهبردهای سنتی توسعه اقتصادی نیازهای فردی بنگاه شده است. چرا که خوشه­ صنعتی با مزایای حاصل از همجواری و هم مکانی، به وجود آوردن فرصت و تهدیدهای مشترک و نظایر آن، منجر به رشد و توسعه منطقه‌ای، ایجاد اشتغال و در نهایت بالا بردن ارزش­های منطقه می­گردد.

مایکل پورتر[5] به عنوان یکی از اصلی‌ترین نظریه‌پردازان این مدل، خوشه را تمرکز فضایی شرکت‌ها و بنگاه‌های به هم مرتبط، تأمین کنندگان تخصصی، فراهم کنندگان خدمات و نهادهای مربوطه (نظیر دانشگاه‌ها، مؤسسات و انجمن‌های تجاری) می‌داند که در عین رقابت با سایر بنگاه‌ها با هم همکاری نیز دارند.

خوشه، تجمعی از بنگاه­های اقتصادی در فضای جغرافیایی است که رابطه میان آن‌ها به صورت ترکیبی از همکاری و رقابت بوده و بر همین اساس با فرصت‌ها و چالش‌های مشترک مواجه می‌گردند. خوشه نیز همانند شهر، ماهیت زنده و پویا دارد و برای آن چرخۀ(سیستم) عمر می‌توان در نظر گرفت. خوشه صنعتی را می‌توان تمرکز جغرافیایی واحدهای کسب و کار[6]، تأمین کنندگان مواد اولیه، پیمانکاران فرعی، خریداران، صادرکنندگان، تأمین کنندگان ماشین‌آلات، نهادهای پشتیبان، مشاوران، واحدهای مربوط به سیستم حمل و نقل و سایر تأمین کنندگان که تولید در خوشه را به صورت مستقیم و غیرمستقیم تسهیل می‌کنند، دانست که در عین همکاری با یکدیگر و تکمیل فعالیت­های هم، به تولید و عرضه تعدادی کالا و خدمات می‌پردازند و از چالش­ها و فرصت­های مشترکی برخوردارند.

خوشه­ها با استفاده از ظرفيت نهاد­های دولتی از قبیل دانشگاه­ها، مراکز علمی و...، خدمات تخصصی در زمینۀ بهبود توليد، بازاريابي، آموزش، تحقیقات و حمایت­های فنی جذب می­کنند که با این کار، می­توانند به افزایش توان رقابتی صنایع کوچک و متوسط کمک کنند (معرفی،14:1390). 

مزایای ديگر آن عبارت است از: انعطاف‌پذیری بیشتر، دستيابي به مزيت توليد انبوه، دستيابي به مزيت‌هاي هدف، كارآيي گروهي، صرفه‌هاي حاصل از تجميع (هم­مكاني)، صرفه‌هاي شهري شدن، صرفه‌هاي مقياس و صرفه‌هاي تنوع حاصل از ارتباط متقابل صنايع، افزايش توليد واحدهاي انفرادي، افزايش قدرت رقابت واحدهاي كوچك و متوسط در بازار، تمركز جغرافيايي واحدها و شكل دادن به مزيت رقابتي و ...(معرفی،) .

باید اشاره نمود که در صورت وجود منابع و مواد اولیه، وجود نیروی کار ماهر، وجود و رشد مناسب خدمات توسعه کسب و کار، رشد متناسب زیرساخت‌ها، وجود تأمین کنندگان کافی و شرایط مناسب اقتصاد محلی، ملی و بین‌المللی در یک فضای جغرافیایی خوشه خود به خود به وجود آمده و توسعه خواهد یافت و در غیر این صورت به سختی می‌توان خوشه ایجاد نمود. در مورد شکل گیری خوشه، مدل «ولف و گرتلر» مدنظر است که این مدل مبتنی بر این اصل است که بنگاه­هایی که به صورت خوشه و در قالب تجمیع جغرافیایی در یک منطقه گرد هم آمده­اند، دارای فرهنگ منطقه‌ای مشترکند، چارچوب نهادی یکسان دارند و بالاخره اینکه در یک محیط کسب و کار مشترک به فعالیت می‌پردازند که این اشتراکات منجر به گسترش نوآوری، ارتقاء ظرفیت‌های یادگیری و در نهایت رقابت پذیری مجموعه بنگاه­ها می‌شود، که عوامل مؤثر بر شکل گیری خوشه را یادگیری، نیروی کار[7]، موقعیت[8]، رهبری[9] و قانون­گذاری[10] می‌دانند. بنابراین برای توسعه خوشه موفق حتماً به مکانیزم تسهیم اطلاعات نیاز داریم. وجود چنین مکانیزمی برای ایجاد مجموعه‌ای از بنگاه­های اقتصادی و نهادهای پشتیبان بسیار حیاتی و مهم است. این مجموعه­ها اغلب برای خلق یک شبکه انعطاف پذیر محلی تولید دانش تلاش می‌کنند (معرفی،14:1390). . شبکه‌ها علاوه بر دانش هسته تولیدی و صنعتی، خدمات نوسازی و پشتیبانی فنی بازاریابی، آموزش و طراحی محصول و... را نیز بر عهده دارند. بنابراین توسعه كسب وكارها و صنايع از طريق مدل توسعه خوشه صنعتي، نوعی سازماندهی بین بنگاهی می‌باشد که می‌تواند توسط دولت و یا توسط خود بنگاه‌ها به منظورهای مشخص شکل بگیرد.

در خوشه‌هاي صنعتی دانشگاه­ها، سرمايه­هاي مخاطره پذیر، بنگاه­های کوچک و متوسط، بخش­هايي از بنگاه­هاي بزرگ بین‌المللی و پيشرو، تحقیق و توسعه بنگاه­هاي با فناوري برتر، پارک­هاي فناوري، سرمايه انساني ماهر و نيمه ماهر و نهادهاي عمومي با يکديگر مرتبط شده در فضاي جغرافيايي مشخصي از منطقه محدوده­هاي قانوني و خدماتي شهرهاي بزرگ و مزيت­دار در زمينه کالاها و خدمات با فناوري برتر قرار مي‌گيرند. ارتباطات عمودي و افقي برقرار شده بين اين عناصر، فرآيند  رقابت پذيري و بهره‌برداري از صرفه‌های اقتصادي ناشي از مقياس، تنوع و تجمع محلي و شهري را امکان پذير مي‌نمايد. در گذشته، تعریف سنتی خوشه‌ها بر اساس هزینه و منابع فیزیکی بود؛ ولی در حال حاضر دانش و اطلاعات، عامل مهمی در تولید و یکی از جنبه‌های درک فرایند خوشه محسوب می‌گردد. پورتر معتقد است: «خوشه‌ها حجم وسیعی از مهارت، اطلاعات، روابط و زیرساخت‌ها را در یک زمینه خاص ارائه می‌کنند».

مطالعه­ی ادبیات خوشه­ ها نشان می­دهد که، امروزه خوشه­های کسب و کار، بیش از گذشته مورد توجه دولت­های ملی و محلی در هر دو  گروه کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه قرار گرفته است؛ چرا که خوشه­های کسب و کار با پشت سر گذاشتن تجارب موفق خود، توانسته­اند بسیاری از مشکلات اقتصادی، اجتماعی و حتی نهادی موجود در منطقه را برطرف نموده و راهکارهای مناسب در این زمینه ارائه نمایند. به بیان دیگر، می­توان گفت که خوشه ­های کسب و کار، يكي از الگوهاي موفق سازماندهي صنايع كوچك و متوسط می­باشد كه كاستي­هاي صنايع كوچك و متوسط را رفع و مزيت­هاي مختلف این صنايع، نظیر آنچه در پیش گفته شد، را تقويت مي بخشند.

 این مطالب بخشی از مطالب کتاب خوشه های صنعتی در برنامه ریزی منطقه ای می باشد. جهت مشاهده توضیحات کتاب کلیک نمایید

[1] - Alfred Marshall

[2] - ILO: International Labour Organization 

[3] - UNIDO: United Nations lndustrial Development Organization

[4] - SMEs

[5] - Michael Porter

[6] -Enterprises

[7] - Labor

[8] - Location

[9] - Leadership

[10] - Legislation

 

مطالب مرتبط

نوشتن دیدگاه


تصویر امنیتی
تصویر امنیتی جدید

خبرنامه

آدرس ایمیل خود را در کادر زیر وارد نمایید تا از آخرین اخبار تارنمای روستا شهر مطلع شوید.

تماس با ما

اطلاعات تماس تیم مدیریت تارنمای روستاشهر

  • شماره تماس : 09125518462

 

 

روستا شهر به روایت آمار

کاربران
324
مطالب
402
نمایش تعداد مطالب
1530206
شما اینجا هستید: صفحه ی اصلی موضوعات برنامه ریزی شهری ادبیات و پیشینه خوشه های کسب و کار
Web Analytics

اشکال یابی جوملا

جلسه

اطلاعات مشخصات

حافظه استفاده شده

پرس و جو پایگاه داده