روستاشهر: تارنمای تخصصی علوم جغرافیایی

زیست بوم یا اکوسیستم چیست

این واژه معادل زیست بوم در زبان فارسی می­باشد که در فرهنگ لغات انگلیسی نیز معادل­هائی همچون environment, ecosystem, … برای آن بیان شده است. با مراجعه به متون تخصصی طراحی شهری می­توان دریافت که شهر نیز به مثابه یک اکوسیستم (زیست بوم) مي باشد, که مي بايستي همانند یک اکوسیستم در چارچوب و شرایط و خصوصیات خود آنها شناخته شود.

زیست بوم                                                        Ecosystem

1ـ تعاریف ادبی واژه

1ـ1ـ فرهنگ لغات فارسي

ـ زیست بوم: (جانوری ـ گیاهی) محیط زیست (انوری، 1383: 651) .

1ـ2ـ فرهنگ لغات فارسی به انگلیسی

ـ زیست بوم: اسم: محیط زیست، بوم (آریان­پور، 1381: 1849)environment, habitat

1-3- استنتاج اولیه

این واژه معادل زیست بوم در زبان فارسی می­باشد که در فرهنگ لغات انگلیسی نیز معادل­هائی همچون environment, ecosystem, … برای آن بیان شده است. با مراجعه به متون تخصصی طراحی شهری می­توان دریافت که شهر نیز به مثابه یک اکوسیستم (زیست بوم) مي باشد, که مي بايستي همانند یک اکوسیستم در چارچوب و شرایط و خصوصیات خود آنها شناخته شود.

1ـ4ـ فرهنگ لغات انگلیسی

• Ecosystem
• Ecosystem: Living organism and their physical environment. An ecosystem can be at any scale, from a single log or pond to the whole earth. (cowan, 2005:120)

1ـ نظم زیست   2ـ اکوسیستم(حق­شناس، 1380: 474)

موجودات زنده و محیط کالبدی (فیزیکی) پیرامونشان. یک زیست بوم در هر مقیاسی، از یک تنة درخت یا برکه تا محل زمین، می­تواند باشند.

2ـ فهم واژه

اکوسیتم مجموعه­ای از موجودات زنده در یک سکونت­گاه است که در آن هر موجود زنده در نوعی رابطه با نوع خود و همین­طور با موجودات دیگر و با بسترهای غیر ارگانیک قرار دارد. این مفهوم با نظام­های پیچیده با تغییر, با عناصر اورگانیک و غیر ارگانیک هر دو و با تعداد فراوان عاملین و اشکال ارتباط پیدا می­کند.(لینچ،1381: 148).

اصطلاح اکوسیستم نخستین بار توسط تانسلی (1935) در ارتباط با تحقیقاتی که در زمینة جغرافیای انگلیس انجام می­داد، به کار رفت، و به این ترتیب، نگرش سیستمی، عملاً به قلمرو دانش اکولوژی وارد شد. با وجود تفاوت­های بسیار در دامنه، ساختار، پویایی، و روند تکاملی اکوسیستم­ها، با استفاده از نگرش سیستمی می­توان به قانونمندی­هایی دست یافت که کلیة اکوسیستم­ها را در بر گیرند.(wikipedia,2007)

اکوسیستم از اجزای زیر تشکیل یافته است:

• مجموعه عوامل غیر زنده
• تولید کننده‌ها یا گیاهان کلروفیل‌دار
• مصرف کننده‌ها شامل دو گروه: گیاهخواران یا مصرف کننده‌های ردیف اول و گوشتخواران یا مصرف کننده‌های ردیف دوم
• تجزیه کننده‌ها(wikipedia,2007).

ـ شهر به عنوان یک اکوسیستم علاوه بر خصوصیات شناخته شده، یعنی تنوع، استقلال، زمینه، تاریخ، بازخورد، ثبات، پویا و فرآیند دورانی، باید خصوصیاتی نظیر ارزش­ها، فرهنگ، شعور، تغییر پیشرونده یا عقب­رونده، ابداع، توانائی آموختن و ارتباط بین تجربه درونی و عمل بیرونی را نیز افزود (لینچ:1381: 149).

ـ شهر به عنوان یک اکوسیستم،مانند اکوسیستم دریاچه­ها، مراتع، جنگل­ها و جزایر مرجانی عمل می­کند. اکوسیستم شهری با مکانیسم­های کنترل طبیعی و اجتماعی ـ نهادی ویژگی می­یابد که با توجه به گسترش و توسعه شهرها مکانیسم­های اجتماعی ـ نهادی اهمیت بیشتری پیدا می­کند و تا حدودی بر اکوسیستم شهری تسلط دارد (شکوئی: 1385 : 376)

برای تعیین مرزهای یک اکوسیستم می­توان از روش­های مختلف استفاده کرد. در اکثر موارد، سیمای محیط بهترین شاخص است. یعنی محدوده­ای که در آن سیمای محیط از همگنی و تجانسی برخوردار است.در این صورت این بخش همگن و متجانس به عنوان يک اکوسيستم به شمارمي آيد. در برخي موارد,مي توان مرزهاي يک حوزه آبخيز-و يا تعدادي از زيرحوزه ها- را به عنوان مرزهاي بوم سپهر تعريف کرد. تعیین مرزهای اکوسیستم­ها رامی­توان با تعیین مرزهای حوزه نفوذ شهرها در طرح­های توسعه و عمران، و یا تعیین مرزهای حوزه نفوذ شهرها در طرح­های توسعه و عمران، و یا تعیین مناطق اقتصادی در
طرح­های منطقه­ای مقایسه کرد. با همه این اوصاف ساختار سلسله مراتبی اکوسیستم­ها مانع از مرزکشی مصنوعی میان آنها می­شود، زیرا اکوسیستم­ها در هر صورت با یکدیگر در تماس­اند و این ارتباطات هرگز به صورت مطلق از بین نمی­روند.(بهرام سلطاني­ 1371: 32)

(بهرام سلطانی،1371 :33)

ـ اکوسیستم شهری مثل همه اکوسیستم­های طبیعی به جریان انرژی از منابع بیرونی وابسته است. در جغرافیای شهری، هر ناحیه شهری به صورت یک اکوسیستم بررسی می­شود. روشن است که هر ناحیه شهری، شامل همه سکونتگاه­های انسانی است که با سازمان فضائی ناحیه پیوند می­خورد. این سکونتگاه­ها از شهر اصلی کوچکترند، اما مثل زیرسیستم­ها، در داخل یک کل (سیستم) عمل می­کنند. پیوند این سکونتگاه­ها با شهر باعث می­شود که در میان آنها حرکت مردم، مبادله موادغذائی، پول، اطلاعات و دیگر عوامل صورت بگیرد. نواحی شهری نیز از سلسله مراتب­ها یا زیر سیستم­هائی تشکیل می­شود که یکی در درون دیگری جای می­گیرد. ناحیه شهری مثل هر اکوسیستم به جریان ماده و انرژی نیاز دارد. اگر حرکت مردم و جریان پول در داخل شهرها قطع شود، اکوسیستم ناحیه شهری از حرکت باز می­ایستد و در صورت افزایش جریان­های مذکور، اکوسیستم ناحیه شهری وسعت می­یابد.(شکوئی، 1385: 377)

•نظام­پذیری شهر به عنوان یک اکوسیستم:

در اکوسیستم شهری، هر شهر و شهر کوچک با حوزه نفوذ آن به طور مستقیم یا غیر مستقیم،هم از لحاظ کالا و خدماتی که تولید می­کنند و هم کالا و خدماتی که تولیدشان در محل امکان­پذیر نیست به یکدیگر وابسته­اند. سیستم مورد نظر(شهر) از طریق شبکه­ای از راه­ها، جریان کالا و خدمات، برخورد عقاید، مبادله سرمایه و نیروی کار، قابلیت سازماندهی و کلیت­یابی یا نظام­پذیری را در نقش یک اکوسیستم به دست می­آورد. (شکوئی، 1385: 377)

•تأثیر شهر به عنوان یک اکوسیستم بر آب و هوا:

ـ اقدامات شهر­نشین و دگرگونی شهر نشینی مسئله تغییر آب و هوائی را مطرح می­سازد. که یکی از این تغییرات ایجاد جزیره گرمائی شهری است.جالب­ترین تغییرات آب و هوای ناشی از شهرنشینی پیدایش دماهای بسیار زیاد در قسمت­های مرکزی مناطق انبوه شهری است که شکل­های مختلف جزیره گرمائی را تشکیل می­دهد و از مرکز تا بیرون شهر کاهش می­یابد.(خالدی، 1377: 59)

•اکوسیستم شهری و اکولوژی فقر شهری:

در شهرها به ویژه شهرهای بزرگ کشورهای در حال توسعه، به سبب کمبود یا فقدان زمین­های کافی جهت خانه­سازی برای طبقات فقیر و کم درآمد شهری، بیشتر آنها به دامنه­های پرشیب، دره­ها و دشت­های سیلابی یا به زمین­های مجاور صنایع آلوده­ساز و خطرآفرین پناه می­برند تا با مواد و مصالح ساختماني کم دوام، خانه­های محقر خود را بنا کنند، از این رو شهرهای جهان سوم همواره به دوگانگی کشیده می­شوند و بخش­های بزرگی از شهرهای جهان سوم، همواره در معرض بحران­های اکولوژیک و خطرهای ناشی از شرایط نامساعد محیط ساخته دست انسان قرا می­گیرد.(شکوئی، 1385: 378)

ـ جمع بندی

اکوسیستم مجموعه جانداران یک محیط به همراه کلیه عوامل و تشکیل دهنده‌های آن محیط است. اکوسیستم عبارت است از سیستمی پویا و باز که به میزان معینی از قابلیت خود تنظیمی برخوردار است و دست کم یک اجتماع زیستی و زیستگاه مربوط به آن را در بر می­گیرد

1. اکوسیستم­ها همواره از نوع سیستم­های پویا هستند؛
2. اکوسیستم­ها همواره از نوع سیستم­های بازند و بدین لحاظ از محیط خود تأثیر می­پذیرند؛
3. تعادل اکوسیستم­ها همواره تعادلی پویاست که محصول عملکرد بدون اختلال چرخة مواد و جریان انرژی در اکوسیستم به شمار می­آید؛
4. اکوسیستم­ها به طور محدودی از قابلیت خودتنظیمی برخوردارند؛

سلامت اکوسیستم­ها زمانی به خطر می­افتد که تغییراتی که در آنها روی می­­دهد، بیش از قدرت خودتنظیمی ـ یا خود پالایی ـ و ظرفیت قابل تحمل اکوسیستم باشد

• زیست بوم
• اکوسیستم

• قبلی
• بعدی