روستاشهر: تارنمای تخصصی علوم جغرافیایی

بررسی و شناخت شهر آبسرد-شهرشناسی

ستاره غیر فعالستاره غیر فعالستاره غیر فعالستاره غیر فعالستاره غیر فعال
 
توضیحات
زیر مجموعه: موضوعات
دسته: برنامه ریزی شهری
نوشته شده توسط a.moarrefi
بازدید: 3608

بررسی و شناخت شهر آبسرد-شهرشناسی و جغرافیای شهر آبسرد

 

بررسي و شناخت شهر

1-1-شناختتاريخچه،علل پيدايش،چگونگي توسعه شهر و روند رشد آن در ادوارگذشته

1-1-1- شناخت تاريخچه و علل پيدايش شهر

شهرآبسرد از بهم پيوستن نقاط روستايي آبسرد، مرانك و تاسكين در سال 1375 بوجود آمده است. اين سه روستا داراي هستههاي اوليه مجزا بوده كه هماكنون یک شهر تشکیل داده اند و عمدتاً براي سكونت مورد استفاده قرار ميگيرند. اين هستهها داراي بافتي ارگانيك با دانهبندي متوسط و ريزدانه مي باشد.

در بين روستاهاي سه گانه متشكله شهركنوني آبسرد، روستاي آبسرد از قدمت و وسعت بيشتري برخوردار است. هسته اوليه اين روستا در بيش از1100 سال پيش در نقطه اي نزديك روستاي اتابك فعلي شكلگرفته. علت اين استقرار، سهولت دسترسي به آب رودخانه و وجود زمينهاي مرغوب كشاورزي بوده است. برهمين اساس، روستا در حاشيه مسيلهاي خسروان و اتابك و كنار مظهر چشمه‌اي كه آب شرب و كشاورزي را به سهولت در اختيار ساكنان قرار مي داده، شكل گرفته است. امكان دسترسي به مراتع غني بخش شمالي و جنوبي از ديگر علل استقرار روستا در مكان موجود بوده است. به دليل سيل گيري مكان هسته اوليه شهر، جابجايي بعدي صورت گرفته و مردم به حدود200 متري مسجد جامع فعلي آبسرد انتقال يافته و با احداث يك قلعه وسيع در آن اسكان يافته اند. علت احداث قلعه مذكور، مسائل امنيتي بوده است.

شكل گيري هسته اوليه روستاهاي مرانك و تاسكين نيز به پيش از قرون 6 يا7 هجري بر مي‌گردد. ايجاد روستاهاي مزبور نيز ناشي از وجود اراضي زراعي مناسب و مظهر قناتي بوده كه در مركز روستاي مرانك ايجاد شده و آب شرب و كشاورزي ساكنان دو روستا را فراهم مي‌كرده است. از ديگر علل استقرار روستاهاي مزبور درمكان كنوني، دسترسي به مراتع غني واقع در ارتفاعات پيراموني بوده كه تعليف دام و توسعه دامداري سنتي را در كنار زراعت و باغداري فراهم مي‌كرده است.

با عنايت به موارد ذكرشده، عوامل اصلي شكل‌گيري هستههاي اوليه شهرآبسرد را مي‌توان در موارد ذيل خلاصه نمود:

1- آب كافي براي كشاورزي و سهولت بهره برداري از آن در قالب استفاده مستقيم از رودخانه يا ايجاد قنات

2- وجود زمينهاي مرغوب زراعي و باغي

3- مراتع غني كه امكان فعاليت دامداري سنتي را دركنار زراعت و باغداري فراهم مي كرده است.

2-1-1- چگونگي توسعه شهر و روند رشد آن در ادوار گذشته 

همانگونهكه قبلاً گفته شد،شهرآبسرد تاسال1375متشكلازسهروستايآبسرد، مرانكوتاسكينبوده ودر اين سال از تجميع اينسهروستا، به نقطه شهري تبديلشده است. برايناساس،بررسيروندرشد شهر دردوره‌هاي گذشته بايد مبتني بر شناخت نحوه رشد و گسترش روستاهاي متشكله آن صورتگيرد.

بررسي‌هايانجامشدهنشان‌دهندهآن استكه هستهسكونتياوليهروستايآبسرد-بهعنوانقديمي‌ترينوپرجمعيت‌ترين روستاهاي متشكله شهر- در اطراف مسجد جامع كنوني و در مظهر قناتي كه حدود300 متر بالاتر از مسجد مزبور احداث شده بود1، شكل گرفته است. اين هسته به مرور زمان در جهات مختلف بويژه در سمت شمال و شمال شرق گسترش يافته است. يكي از علل اصلي توسعه هسته مزبور در سالهاي اوليه آن، وارد شدن گروهي از مهاجران در حدود100-80 سال پيش به اين آبادي بوده است. اين گروه در جنوب امامزاده كنوني اسكان يافته بودند و براي تأمين امنيت خود اقدام به احداث قلعه‌اي كرده‌اند كه به قلعه كهنه معروف است. اين بافت كه ساختاري ارگانيك دارد، كماكان باقي مانده و جزيي ازبافت قديمي شهر به شمار مي‌رود.

هسته اوليه روستاي مرانك كه در پيرامون قنات شكل گرفته بود نيز تا دوران معاصر توسعه كمي داشته است. اين توسعه تا سال1357 بهآرامي صورتگرفته و اساساً از ساختاري ارگانيك برخوردار است. هسته اوليه روستاي تاسكين هم در پيرامون مسجد تاسكين شكلگرفته و تا پيروزي انقلاب اسلاميگسترش محدودي داشته وبيشترين توسعه آن به سمت شمال و در طرفين خيابان ارتباطي تاسكين- مرانك(خيابان مسيل) صورت گرفته است.

توسعه اصلي بافت محله آبسرد مربوط به يك سال قبل از انقلاب اسلامي(سال1356) بوده كه توسعه‌اي معادل دو برابر بخش قديمي در قالب يك شهرك جديد واقع در قسمت شمال شرقي و شمال هسته اوليه، با سطحي برابر با 22 هكتار شكل مي‌گيرد. در اين سال، در محدوده مزبور به هر يك از ساكنين ذكور آبسرد كه سن آنها بالاتر از15 سال بوده، قطعه زميني داده شده تا به احداث واحد مسكوني بپردازند كه اين امر باعث گسترش بيش از پيش محله موردنظر شده است. از ديگر عوامل مهم و مؤثر در توسعه كالبدي محله آبسرد، وجود اراضي مسطح در اطراف روستا بوده كه به مرور به قطعات مسكوني تفكيك شده و به زير ساخت وساز رفته‌اند.

محلات تاسكين و مرانك در مقايسه با محله آبسرد در دوره پس از پيروزي انقلاب اسلامي توسعه زيادي نيافته‌اند اما در مقايسه با دوران قبل، از توسعه قابل توجهي برخوردار شده‌اند. توسعه محلهمرانك عمدتاً به سمت شمال در اراضي زراعي در حاشيه محورهاي منتهي به آبسرد بويژه خيابان اصلي مرانك- آبسرد انجام شده است. گسترشكالبدي محله تاسكين نيز همانند محله مرانك عمدتاً به سمت شمال ودر امتداد و طرفين خيابان تاسكين- مرانك(خيابان مسيل) صورت گرفته است.

توسعه‌هايكالبدي سه روستاي آبسرد، مرانك و تاسكين در دوره85-1357 باعث افزايش جمعيت و پيوستگي بافت روستاهاي مزبور شده كه اين امر در نهايت باعث تبديل آنها به نقطه شهري در سال1375 شده است.

2-1- خصوصيات جغرافيايي و اقليمي شهر

1-2-1-موقعيتجغرافياييشهر و اطرافآن(عوارضطبيعي،عوارضزميني،وضعتوپوگرافيو....)

شهر آبسرد در بخش مركزي شهرستان دماوند استان تهران قرار دارد و از نظر جغرافيايي در 52 درجه و 20 دقيقه طول شرقي و 35 درجه و 42 دقيقه عرض شمالي گسترده شده است. شهر آبسرد به دليل اينكه در دشت ميانبند   (بينكوههايشمالي سلسلهجبالالبرزوكوههايجنوبيكفتالك) استقراريافته،توسط ارتفاعات محصور شده است و از شيب ملايمي در مقايسه با ساير نقاط كوهستاني شهرستان دماوند برخوردار است. بجز تپه ماهورهاي شمالي و جنوبي دشت كه داراي شيبي بين 8-4 درصد هستند، بقيه مناطق دشت مذكور شيب ملايمي دارند.

جهت شيب عمومي در شهر، شمال شرقي به جنوب غربي است. مسير حركت سيلابها و مسيلهاي موجود در راستاي شيب عمومي و به سمت رودخانه جمع‌آبرود ميباشد.

بطوركلي، پراكنش اراضي با شيبكمتراز5 درصد در شرق، غرب و جنوب غرب محدوده بيشتر بوده و اراضي با شيب 10- 5 درصد غالباً در شمال غرب شهر قرار دارند.

در منطقه استقرار شهر آبسرد، علاوه بر توپوگرافي و ناهمواريهاي اصلي كه به آنها اشاره گرديد بصورت جزئي، پستي و بلنديهايي نيز وجود دارد كه بر توسعه اين شهر تأثير عمدهاي نمي‌توانند داشته باشند. از جمله اين ناهمواريها     ميتواناز تپه ماهورهاي جنوب محلهآبسرد(محلمنبع ذخيرهآب شرب شهر) و همچنيندرهمرانك(دره رودبار)نام بردكهآبهايسطحيراجمع‌آوري و به رودخانه جمع‌آبرود هدايت مينمايد. در حاشيه جنوبي شهر نيز عوارض جزئي و درعين حال مؤثر قابل مشاهده است كه از عوامل محدوده كنندة توسعه كالبدي شهرآبسرد در اين جهت ميباشد.

علاوه بر عوارض ذكر شده فوق، بايد به زمينهاي كشاورزي و زراعي موجود در پيرامون شهر اشاره داشت كه تقريباً دور تا دور آنرا پوشانده است. محلات مرانك و تاسكين نيز توسط همين اراضي و باغات احاطه شده است. بجز قسمتهايي از جنوب شرقي تاسكينكه داراي زمينهاي خالي و قابل توسعه ميباشد، بقيه اراضي پيرامون شهر به لحاظ مرغوبيت از نظر كشاورزي، توسعه شهر را با محدوديت همراه كرده است.

1-1-2-1-وضعيتتوپوگرافيو شيبهاياصليمؤثردرطرحومنطقه‌بنديآنهادرسطحشهر واطرافآن

ارتفاع متوسط شهرآبسرد حدود1910 متر از سطح درياست. بخش وسيعي از شهر در تراز ارتفاعي1910 تا 1915 متر گسترش يافته است. با احتساب محله‌هاي مرانك و تاسكين، حداكثر اختلاف ارتفاع در سطح شهر حدود50 متر است؛ بطوريكه شماليترين نقطه شهر در ارتفاع1920 متر و جنوبي‌ترين آن در تاسكين و در ارتفاع حدود1870 متر قرار دارد. اگر محور آبسرد- تهران را بعنوان قاعده مثلث در سمت شمال در نظر بگيريم. شهر آبسرد در قسمتهاي جنوبي و در محل تلاقي شيبها و مسيلهاي منطقه قرارگرفته است. به اين ترتيب، شهر از سمت شمال محدوديت توپوگرافي نداشته و چشم‌انداز آن تا دور دستها امتداد مييابد. جهت شيب عمومي محدوده فراگير شهر غالباً شمال به جنوب مي‌باشد. چراكه دشت هومند آبسرد به عنوان دشت ميانكوهي البرز مركزي محسوب ميگردد و جايگاه آن را ميتوان به عنوان پهنهمستقر در دامنههاي جنوبي البرزتعريف نمود. بدين ترتيبو با تبعيتاز شيب عمومي دامنه‌هاي جنوبي البرز، شيب عمومي دشت آبسرد، شمال به جنوب است. از سمت جنوب شرقي، تپههاي كوتاه و ارتفاعات نسبتاً كم شيب به بدنه شهر چسبيدهاند. منبع تأمين آب شهر برروي تپه مجاور شهر و مسلط بر آن در ارتفاع 1965 متر قرار دارد. بجز ارتفاعات مزبور، ميتوان گفت هيچ عارضه توپوگرافي عمدهايدر اين قسمتاز شهر وجود ندارد و بدين لحاظ، محدوديتارتفاعيدر اين قسمت مشاهده نمي‌شود. اما در گسترش و ادامه شهر به سمت مرانك و تاسكين محدوديتهاي زيادي به لحاظشيب قابل مشاهده است.نقشه‌هاي شماره2-121و3-121وضعيتتوپوگرافيوشيبدرمحدوده شهرآبسرد را نشان مي دهد. همچنانكهدر نقشه مزبور مشاهده ميشود جهتشيبعموميزميناز سمت شمالبهجنوب است. جريانمسيلها عمدتاً ازسمت شمال شرق به جنوب غرب است. در جنوب غربي دشت هومند، شيب زمين از شمال غرب به جنوب شرق است. اينمسيلها در جنوب تاسكين به هممتصلشده ورودخانه جمعآبرودرا تشكيلدادهاند.محلاتمرانكوتاسكين در دامنه‌هاي كوه آفتاب‌بلند و بر روي اراضي نسبتاً شيبژدار و در موقعيتي درهاي قرار گرفته‌اند. در اين قسمتها، توپوگرافي زمينمحدوديتهايي را به لحاظ توسعه شهر بوجود آورده است. در مجموع، مي‌توان گفت كه شهرآبسرد از سمت جنوب به دليل همين ارتفاعات و مسيلها داراي محدوديت توسعه كالبدي است.

2-1-2-1- ساير عوامل جغرافيايي محدود كننده توسعه شهر

علاوه بر شيب و توپوگرافي كه عوامل مهم در ايجاد محدوديت براي توسعه كالبدي شهر بشمار مي روند، عوامل طبيعي و جغرافيايي ديگري از قبيل رودخانه يا مسيل و بسترهايسيلابي، گسلهايفعالياخطوارههاي گسلي، اراضيهموار داراي خاك مناسب كه به لحاظكشاورزي از توان بالايي برخوردارند(اراضيكشاورزي درجه 1) از جمله عوامل جغرافيايي محدود كننده توسعه شهر بشمار ميروند. براي شناسائي بهتر عوامل مزبور وضعيت كاربري اراضي پيرامون شهر مورد بررسي قرار گرفته است.

اراضي هموار كشاورزي شمال شهر-كه از شرق تا غرب آن گسترش يافتهاند- قسمتهايي از شمال غربي و شمال شرقي شهر را در برگرفتهاند. ايناراضي،مهمترينعوامل محدودكننده توسعه شهر بشمار مي روند. اراضي مزبور به دليل همواري نسبي، خاك مناسب و نيز برخورداري از منابع آب زيرزميني، پتانسيل زيادي براي كشاورزي بويژه باغداري دارند. قسمتهاي كوچكي از نيمه غربي شهر به دليل وجود سنگريزه در بافت خاكها و نيز شيب نسبي بالاتر از 3 درصد براي كشاورزي درجه1 يا كشاورزي بدون محدوديت مناسب شناخته نشدهاند. لذا توسعه شهر به سمت اين گروه از اراضي، مشروط ارزيابيميگردد. وجود شيبهاي تند در نيمه جنوبي شهر در داخل و خارج از محدوده شهر از ديگر عوامل محدودكننده توسعه شهر محسوب ميشوند. از طرفديگر،وجود اختلاف ارتفاع در اين قسمت از شهر به دليل ايجاد چشمانداز مناسب و طرح و منظري كه در سيماي شهري ايجاد مينمايند يك نقطه قوت مثبت بشمار ميآيد كه در صورت ايجادتمهيدات لازم و آمادهسازيزمين و كاهش شيب آن، ميتوان از اين اراضي جهت ساخت و ساز و طراحي پلكاني استفاده نمود.

2-2-1- مسائل كلي زمين شناسي(جنس خاك، زلزله، آبهاي زيرزميني و غيره)

در مطالعاتزمين شناسيشهر به مواردياز قبيلتشكيلات زمين شناسي، خاكشناسي و زلزله پرداخته ميشود. شهر آبسردبررويمخروط افكنههايسنگريزهدارقرارگرفتهاست.بهلحاظ ساختمان زمينشناسي و ويژگيهاي ژئومورفولوژيك،اين وضعيت حاصل كنار هم قرارگرفتن چندين مخروط افكنه است كه توسط مسيلها و رودخانه‌هاي منطقه بوجود آمده و دشت ميان‌كوهي هومند را تشكيل داده‌اند. مخروط افكنهها به دليل بافت رسوبات و شيب نسبتاً ملايم، اراضي حاصلخيزي را بوجود آوردهاند كه پتانسيل آبهاي زيرزميني در آنها بالا وكيفيت آن خوب ارزيابي ميشود.دشت ميان‌كوهيهومندازسمت شمالبهساختمان طاقديسيآئينهورزان(عين ورزان) برمي‌خورد. دراين قسمتكه ارتفاعاتكوه‌تودهاي و كمرآبكلا قرار دارند،رخنمون سنگهاعمدتاً مربوطبه دوراندومشاملسازندشمشكوآهكهايكرتاسه است. در شمال اين ارتفاعات، ساختمان ناوديسي زرينكوه قرار گرفته كه از زرينكوه تا شهر دماوند امتداد مييابد. اين ارتفاعات نيز رخنمون سازندهايي با منشاء آذرين است و عمدتاً مربوط به توفهاي ائوسن (سازندكرج) مي‌باشد. مسيلهاي منشعب از اين ارتفاعات باررسوبيخود رادردشتهومندبصورتمخروط افكنه بجايگذاشتهاند. به اينترتيب،آبرفتهايدرشت دانه درسمت شمالبجايگذاشتهشدهورفتهرفته به سمتجنوب با كم شدن شيبزمين وكاهشقدرتحملرسوبات توسط جرياناترودخانهها،آبرفتهاييريزدانهبرجايمانده است.شهرآبسرددر قسمتهايجنوبيدشتهومندقرارگرفتهو اراضي آنازنوعآبرفتهاي متوسط تا ريزدانهاست. نقشهشماره1-122وضعيت زمين شناسي محدوده مورد مطالعه را نشان ميدهد.

1-2-2-1- چينه شناسي

تشكيلات زمينشناسي مؤثر در پهنه شهر و پيرامون آن شامل آبرفتهاي سنگريزهدار، مخروط افكنههاي قديمي و كنگلومراهاي پليوسن و پليستوسن در قسمتهاي جنوبي آن است كه در ادامه مورد بررسي قرار مي‌گيرد:

ـ آبرفتهاي قديمي كواترنر

اين آبرفتها كه به شكل مخروط افكنههاي سنگريزهدار در منطقه رخنمون دارند، بخشهاي وسيعي از محدوده مورد مطالعه را در برگرفته و دشت حاصلخيز هومند را بوجود آوردهاند. آبرفتهاي مزبور داراي ضخامت تقريبي100 تا 150 متر بوده و از شمال به سمت جنوب از ضخامت آنها كاسته ميشود. بافت رسوبات نيز از سمت شمال به جنوب ريزدانهتر   ميشود. مسيلهاي موجود در منطقه نيز ترانشههاي كم عمق تا نسبتاً عميقي را در اين آبرفتها بوجود آوردهاند. شهرآبسرد برروي اين آبرفتها قرار دارد. در واقع، دشت هومند حاصل عمليات آبرفتگذاري وسيعي در پاي رشته مرتفع البرز است كه رسوبات آن به لحاظ جنس و اندازه با يكديگر متفاوتند؛ بطوريكه در ميان شنها و ليمونهايدانهريز در جنوب دشت، قطعات سنگي بزرگ نيز يافت ميشوند. استحكام كم و عدم جورشدگي مواد سازنده آبرفتها باعث گرديده اين رسوبات از نفوذپذيري خوبي برخوردار باشند و پتانسيل آب زيرزميني خوب تا نسبتاً خوبي داشته باشند. از طرف ديگر به دليلعدمفشردگيكاملرسوبات،ايجاد سازههايسنگينبرروي اين نواحي مخاطرهآميز بوده و لازم است آزمايشات مكانيك خاك بطور موردي براي ايجاد سازههاي سنگين از قبيل پلها، سدها، ساختمانهاي مرتفع و مجتمع‌هاي بزرگ مسكوني و غيرمسكوني انجام پذيرد.

ـ كنگلومرا  

سنگهايكنگلومرا در جنوب شهر آبسرد قرار دارد و ارتفاعات مشرف به شهر شاملكوههايكفتالكوكوه برآفتاب هستند. اين رسوبات پراكنش وسيعي بويژه در جنوب غربي شهر آبسرد داشته و بافت سست و نفوذپذيري دارند وعمدتاً حاصلتخريب سنگهايرسوبي آئوسن و آهكهايكرتاسه هستند. سري كنگلومرايي مزبور بر روي مارنهاي ژيپس‌دار قرارگرفته و عناصر متشكله آن قلوه سنگهاي سبز ميباشند. اين رسوبات اندكي با هم سيماني شده و معادل كنگلومراهاي بختياري در زاگرس هستند.

2-2-2-1- خاك شناسي

خاكهاي اين منطقه عموماً از مواد رسوبي حمل شده توسط سيلابها و آبهاي جاري بوجود آمدهاند. باتوجه به ميزان نزولاتجوي، به خصوصمقدار ريزشبرفدر طول سال و نوع آب و هوا، خاكهاي اين منطقه شامل خاكهاي قهوه‌اي تكامليافته برروي مواد يا سنگهايآهكي استكه در اثر نفوذتدريجيآب باران و برف، مواد آهكي از سطح زمين شسته و به تدريج در طبقات ديگر آن نفوذ كرده و متمركز گرديده است.

نتيجه تجزيه نمونههايانتخابي،مويداينمطلباستكهكربناتوكلسيمدر سطح خاك كم و در طبقات پايين‌تر زياد است. خاكهايمنطقه دشتي از قسمت شماليتا جنوباز شيب ملايم تا كند برخورداراست ودراثرنزولات جوي، مقدارياز خاك سطحي از بين رفته و مواد آهكي و همچنينسنگ ريزههادر سطحزمين به وفور به چشم ميخورد. نقشه شماره2-122 موقعيت شهرآبسرد را بر روي نقشه قابليت اراضي و جنس خاكهاي پيرامون آن نشان مي دهد.

3-2-2- 1- زلزله

ازلحاظتكتونيكي،دوگسلمشاء- فشموحصاربندرمنطقهموردمطالعه قرارگرفتهاند.گسلمشاء-فشمداراي راستايشمال شرق بهجنوبغرببوده و طول تقريبيآن400 كيلومتر است كه از جنوب باختريشاهرود در شرق تاآبيك در غرب ادامه دارد. شدت تخريبي اين گسل 7/7 درجه ريشتر و دورة بازگشت آن نيز 165 سال مي باشد.

گسل حصاربن با جهت شرقي ـ غربي در فاصله يك كيلومتري روستاي وادان و در پيرامون شهر آبسرد قرار دارد و از نوع پوشيده يا استنباطي ميباشد.

با بررسي زلزلههاي روي داده طي 80 سال گذشته، مشاهده ميشود در توالي 77 سال، زلزلههايي با شدت 5 درجه در 15 كيلومتري شمال تهران، 7 درجه در پنجاه كيلومتري شرق تهران و زلزلههايي با شدت بيش از 7 درجه در 10 كيلومتري جنوب تهران، و 4 مورد با شدتهايي بين6 و 7 درجه در فواصل10 كيلومتري شرق و جنوب شرقي تهران بوقوع پيوسته است كه منطقه دماوند و شهر آبسرد نيز در حوالي آن قرار دارند. مطابق نقشه پهنه بندي خطر نسبي زمين لرزه، محدوده شهرآبسرد در پهنه با خطر بالا قرار گرفته است. موقعيتشهرآبسردومركززلزلههاي رخداده بر روي نقشه پهنه بندي زلزله(نقشه شماره3-122) نشان داده شده است.

3-2-1- منابع و نحوة تأمين آب

1-3-2-1- منابع آب شهرستان

شهرستان دماوند داراي منابع آبهاي زيرزميني و سطحي متعددي ميباشد، منابع آبهاي سطحي شامل درياچهها و رودخانهها و منابع آب زيرزميني شامل قناتها، چشمهها و چاههاي عميق و نيمه عميق ميگردد كه در ادامه مورد بررسي قرار مي‌گيرند.

ـ آبهاي زيرزميني

درشهرستان دماوند 37 رشته قنات، 223 حلقه چشمه سار دائمي، 44 حلقه چاه عميق و 1403 حلقه چاه نيمه عميق وجود دارد.

ـ آبهاي سطحي

از رودخانههاي مهم جاري در شهرستان دماوند ميتوان رودخانه دليچاي، حبله رود و رودخانه دماوند از زيرشاخه‌هاي جاجرود و جمعآبرود را نام برد. همه رودخانههاي اين شهرستان از ارتفاعات البرز سرچشمه گرفته و پس از عبور از منطقه ميانبند به دشتهاي پايين دست سرازيرشده و درصورت دبي بالا به درياچه نمك مي ريزند. اين رودخانهها از ذوب برفها و يخچالهاي طبيعي واقع در ارتفاعات جريان يافته و از سمت شرق به غرب درحركت ميباشند. مشخصات كلي رودخانههاي فوق بدين شرح است:

الف ) رودخانه دليچاي

اينرودخانهازشرقدرياچهسرچشمهگرفتهوبطورمستقلتاسيمين دشتپيشميرودو ازآنجا به حبلهرودملحق     ميشود.

ب ) رودخانه دماوند

رودخانه دماوند از دامنه هاي شمالي زرين كوه و ارتفاعات قره داغ سرچشمه گرفته و پس از عبور از شهرستان دماوند در منطقه يوردشاه به جاجرود ميپيوندد. دبي اين رودخانه در محل الحاق به جاجرود حدود 5/11 مترمكعب در ثانيه است كه در نهايت، وارد دشت ورامين ميشود.

پ ) رودخانه جمع آبرود

اين رودخانهدر انتهايدشت هومند آبسرد از بهم پيوستن آب جاري چشمهها بوجود ميآيد و پس از عبور از دره‌هاي متعدد به دشت ايوانكي ميريزد. در تابستانها به علت كم آبي و گذر رودخانه از زمينهاي نمكي، غلظت نمك آن افزايش مييابد. مهمترين منبع آب سطحي شهرآبسرد همين رودخانه است كه به مصرف باغات و اراضي كشاورزي پيرامون شهر ميرسد.

ت ) رودخانه حبله رود

اين رودخانه از بهم پيوستن مجموعه رودهاي كوچك واقع در شرق تا قسمت مياني حوزه دماوند شكل ميگيرد و با دبي متوسط8/8 مترمكعب در ثانيه وارد دشت گرمسار ميشود.

ث ) درياچه ها

درياچه‌هاي تار و هوير كه بر اثر سيستم هاي گسلي در شمال زرين كوه بوجود آمده‌اند از منابعمهمآبهاي سطحي منطقه ميباشد.درياچه تار حدود 15 هكتار وسعت دارد و به جز تأمين آب سرچشمه رودخانه هاي مهم به لحاظ گردشگري و اكوتوريسم نقش ارزنده‌اي دارد.

2-3-2-1- منابع آب شهر

ـ آبهاي زير زميني

آب شرب شهردر گذشته از طريق چند رشته قنات تهيه و تأمين ميگرديده است كه با حفر چاههاي عميق و نيمه عميق در منطقه، قناتهاي مذكور خشك شده‌اند. در سالهاي گذشته نيز چند حلقه چاه در محلاتآبسرد، تاسكين و مرانك حفر گرديده بود كه آب مورد نياز ساكنين شهر را تأمين مينمود ولي بعلل مختلف از جمله عدم تكافو و نيز آلودگي تمامي آنها درحال حاضر از مدارمصرف خارج شدهاند. اين چاهها داراي مشخصاتي بشرح ذيل ميباشند :

1- چاه شماره يك شهرداري به عمق 60 متر و داراي اتاقك تأسيسات برقي

2- چاه شماره2 شهرداريواقعدركنار ساختمانقديميشهرداريكهازمخزنهواييحدود200 متر فاصله داشته و عمق آن حدود 125 متر با دبي 30 ليتر در ثانيه ميباشد

3- چاه مرانك با حدود120 متر عمق و با دبي30 ليتر در ثانيه كه به علت آلودگي غيرقابل شرب ميباشد

4- چاه تاسكين با عمق 25 متر واقع در محله تاسكين

همانطوريكه ذكر گرديد چاههاي فوق الذكر در حال حاضر غيرفعال ميباشند و آب مصرفي خانوارها از طريق دو حلقه چاه احداثي در سال 1380 تأمين ميگردد. مشخصات چاههاي مذكور كه آب شرب شهرآبسرد (آبسرد، مرانك، تاسكين) و شهر كيلان را تأمين مينمايند بشرح ذيل ميباشد:

الف ـ چاه شماره يك هومند آبسرد با عمق200 متر كه در سال1380 به بهرهبرداري رسيده است. متوسط آبدهي چاه 42 ليتر در ثانيه است و به صورت شبانه روزي مورد استفاده قرار ميگيرد.

ب ـ چاه شماره 2 هومند با عمق200 متر و دبي32 ليتر در ثانيه كه در حال بهرهبرداري است. همچنين در حوالي چاههاي مذكور چاه عميق ديگري در دست مطالعهاست كه بصورتذخيره درنظرگرفته شده و در صورتنياز، به شبكه توليد اضافه خواهد شد.

ـ آبهاي سطحي

درمحدودة شهرآبسرد، رودخانههاي جمعآبرود، آب باريك و مسيلهاي خسروان و اتابك مهمترينمنابع آب سطحيبشمارميروند.منشاءرودخانهجمعآبرود،ارتفاعاتشماليروستايآئينهورزاناست. اين رودخانهدر محدوده حريم شهر حدود20 كيلومتر طول داشته و دبي متوسط آن 16 ليتر در ثانيه است. رودخانه فصلي خسروان از ارتفاعات شمالي روستاي خسروان سرچشمه گرفته و در محدودة حريم شهر حدود 7 كيلومتر طول داشته و با عبور از مزارع سرلومان به سمت اراضي پايين دشت سرازير ميگردد و در نهايت، به رودخانه جمعآبرود ميپيوندد. بررسيهاي ميداني حاكي از اين است كه رودخانههاو مسيلهاي مذكور طي دورة اخير فاقدآب بودهوتنها در فصول بارش(فصل زمستان و فرودين ماه) داراي آب (بصورت اندك) ميباشند.

4-2-1- مسائل هواشناسي(حرارت، رطوبت، باد و...)

1-4-2-1- آب وهوا

وضعيت آب و هوايي هر منطقه در دراز مدت، اقليم آن منطقه را به وجود مي آورد. براين اساس، نمود غالب توده‌هاي هوا كه در طي سال به منطقه مي رسند و در ارتباط با عوامل جغرافيايي موجود شرايط اقليمي خاصي را به وجود   ميآورند، تيپ اقليم آن مكان را شكل مي بخشند. منبع اصلي تأمين رطوبت منطقه تودههاي هواي مرطوب مديترانهاي است كه از مرزهاي غربي بالاخص مناطق شمال غربي وارد كشور ميگردد و در برخورد با سلسله جبال زاگرس و ساير ارتفاعات واقع در مسير، موجب نزول باران ميگردد. بطور كلي، مناطق غرب و شمالغرب كشور و دامنههاي جنوبي ارتفاعات البرز تحت تأثير تودههاي هواي باران زاي مديترانهايميباشد. به لحاظ تقسيمات و طبقه بندي اقليمي شهرآبسرد در اقليم نيمه مديترانهاي سرد و يا نيمه خشك و سرد واقع شده است.

براي بررسي پارامترهاي هواشناسي شهر آبسرد از دادههاي آماري ايستگاه كليماتولوژي هومندآبسرد استفاده شده است ولياز آنجائيكه اطلاعات مربوط به پارامتر باد در اين ايستگاه ثبت نگرديده لذا دادههاي مذكور از ايستگاه سينوپتيك آبعلي استخراج و بررسي شده است.

الف) دما

شهر آبسرد در اقليم سردسيري قرار دارد. موقعيت كوهستاني و دشت مرتفع هومند در پاي ارتفاعات زرين كوه موجب گرديده در بيشتر ايام سال دماي حاكم بر منطقه پايين بوده و يا در شرايط مناسب زيست اقليمي قرار داشته باشد، بطور جزئي و محدود، در بعضي از روزهاي تابستان هوا گرم مي شود اما شدت گرماي آن از 31 درجه سلسيوس فراتر نميرود، بطوريكه ميانگين دماي روزها در تيرماه به 31 درجه رسيده و در مردادماه نيز در همين حدود است. در طي دوره چهل ساله آماري (2003-1964 ميلادي) حداكثر مطلق به ثبت رسيده 3/39 درجه در مردادماه بوده است. اين امر نشان ميدهد كه وقوع دماهاي بسيار بالا و ناراحت كننده در اين شهر بسيار نادر مي‌باشد.

ميانگين بيشينه دما كه معرف شرايط حرارتي طي روزهاست نشان ميدهد كه از خردادماه دماي شهر رو به گرمي گذاشته و تقريباً تا شهريور هوا در طي روز نسبتاً گرم است. اما شدت گرماي آن به نسبت ساير نواحي جنوبي استان و نواحي كوهپايه اي و دشتي بسيار كمتر است. شهر در ماههاي ارديبهشت و مهر در شرايط مطلوب و مناسب آب و هوايي قرار داشته و در ساير ماههاي سال هوا در طي روزها خنك و يا سرد است.

ميانگين سالانه دما در حدود3/10 درجه است كه با توجه به تقسيم بنديهاي اقليمي دمارتن در اقليم نيمه خشك و سرد و در آستانه اقليم مديترانهاي قرار دارد.

به دليل شرايط اقليمي نيمه خشك به ويژه در تابستانها، نوسان شبانه روزي دما بالا بوده و بطور متوسط شبهاي تابستان حدود16درجهاز روزها خنكترند.جدول شماره1-124حداكثرو حداقلمطلقدماو روند تغييرات ميانگين‌هاي سالانه در شهر آبسرد را نشان ميدهد.

ميانگين دماي حداقل كه معرف شرايط آب و هوايي و وضعيت حرارتي شبهاست بيانگر سرماي زياد و طول دوره حاكميت سرما در بخش عمدهاي از سال است. بطوريكه در طول چهار تا پنج ماه از سال شبها داراي شرايط يخبندان است. ازطرفيدماهاي بسيار پايينكمتر از20درجهسلسيوسنيز درپارهاياز شبهايفصلزمستان بوقوع ميپيوندد.

دي و بهمن سردترين ماههاي سال هستندو دمايهوا شبهادرحدود7 تا 5/8 درجه كمتر از صفر است. دماي روزها نيز از 16 درجهسلسيوس فراتر نميرود. به اينترتيب ماههايديوبهمنداراي هوايبسيار سرد است.

روند تغييرات دماي شبانه نسبت به دماي روزها كمتر است و در مجموع در هيچيك از ماههاي سال شبهاي گرم در منطقه تجربه نميشود. بطوريكه در تيرماه كه گرمترين ماه در اين شهر محسوب ميشود دماي شبانه در حدود 3/15 درجه سلسيوس است كه نشاندهنده شبهايي خنك و مطبوع است. نوسان شبانه روزي دما در ماههاي سرد كمتر از ماههاي گرم سال است و معمولاً شبهاي پائيز و زمستان در حدود 11 درجه نسبت به دماي روز خنكترند. حداقل مطلق دماي به ثبت رسيده در طول دوره 40 ساله 3/23 درجه زير صفر به ثبت رسيده و بجز فصل تابستان در ساير فصول دماي كمتر از صفر درجه رخ داده است. ويژگيهاي حرارتي شهرنشانميدهد كه مقابلهبا سرماو جذبگرما و انرژي براي ايجادآسايشحرارتي و زيست اقليمي داراي اهميت بيشتري است.

جدول 1-124 : روند تغييرات دماي ماهانه در ايستگاه هومند آبسرد (2003-1963 ميلادي)

ماه

شاخص

ژانويه

فوريه

مارس

آوريل

مي

ژوئن

ژوئيه

اوت

سپتامبر

اكتبر

نوامبر

دسامبر

سالانه

حداكثر مطلق

3/15

16

8/25

29

5/30

5/30

3/39

4/31

37

5/33

2/29

5/20

3/39

ميانگين بيشينه

6/2

4

9/8

9/15

2/21

9/27

2/31

3/30

1/26

7/18

3/11

2/5

-

ميانگين روزانه

8/2-

5/1-

4/3

8/9

4/14

9/19

3/23

4/22

2/18

8/11

6/5

0

3/10

ميانگين كمينه

4/8-

1/7-

1/2-

6/3

6/7

9/11

3/15

5/14

3/10

5

2/0-

2/5-

-

حداقل مطلق

24-

7/22-

4/23-

5/13-

0

2

5/1

6

4/5

5/1

2/6-

2/14-

4/23-

نوسان شبانه روزي

11

1/11

11

3/12

6/13

16

9/15

8/15

8/15

7/13

5/11

4/10

6/39

ب) يخبندان

يخبندان معرف شرايط دمايي كمتر از صفر درجه يا برابر صفر درجه است. بررسي وضعيت يخبندان به لحاظ اقليم كشاورزي و وضعيت آسايش حرارتي و زيست اقليمي و معماري متناسب با اقليم حائز اهميت است.

همچنانكه در بررسي وضعيت حرارتي شهر نيز بحث گرديد، آبسرد در اقليم سردسيري قرار دارد و معمولاً طول دوره سرما بسيار طولاني‌تر از گرماست. باتوجه به حاكميت طولاني مدت هواي سرد تا بسيار سرد، وقوع يخبندانهاي شديد و طولاني مدت در منطقه بسيار محتمل است. بررسي وضعيت يخبندان در شهرآبسرد نشان ميدهد كه بطور متوسط 128روز از سال داراي شرايط يخبندان است. بعبارت ديگر، در حدود 4 ماه از سال و كمي بيشتر از آن در طول سال وضعيت هوايي شهر كمتر از صفر درجه است. معمولاً اولين يخبندانهاي سال از آبان ماه شروع ميشود اما حداقل يك روز يخبندان نيز در مهرماه و در نيمه دوم آن بوقوع ميپيوندد. در واقع اولين يخبندانهاي زودرس پائيزه از مهرماه و حتي از نيمه اول آن شروع ميشود. دي ماه بطور كامل در وضعيت يخبندان قراردارد و در مجموع حدود71 روز از فصل زمستان (حدود 79 درصد از كل فصل زمستان) داراي يخبندان است. آخرينيخبندانهاي سال تا فروردين ماه ادامه دارد و بطورمتوسط5روزازماهفروردينوضعيتيخبندانراتجربهمي‌كند.يخبندانهايديررسبهارهتاارديبهشتبهدرازامي‌كشند. به اين ترتيب حدود 8 ماه از سال داراي شرايط يخبندان است كه احتمال وقوع دماهاي زير صفر از مهر تا پايان ارديبهشت وجود دارد. جدول شماره 2-124ميانگين روزهاي يخبندان طي ماههاي سال و جمع كل ساليانه را نشان ميدهد. درطيدورهآماريحداكثرروزهاييخبنداندرشهرآبسرد 131 روزوحداقل89 روزبوده است.

جدول 2-124 : ميانگين تعداد روزهاي يخبندان در شهر آبسرد

ژانويه

فوريه

مارس

آوريل

مي

ژوئن

ژوئيه

اوت

سپتامبر

اكتبر

نوامبر

دسامبر

سالانه

30

20

21

5

0

0

0

0

2

10

16

27

131

پ) بارندگي

منشاء بارندگيهاي منطقه، توده هوايمرطوبغربوشمالغربي استكه ضمن رطوبتگيري از درياي مديترانه و درياي سياه، به اين منطقه ميرسند. توزيع زماني بارشها در آبسرد در تيپ اقليمي مديترانهاي است. بدين معني كه بخش عمدهاي از بارشها در فصل سرد سال فرو ميريزد. نوع ريزشها و مقدار آن تا حدود زيادي تابع عوامل جغرافيايي منطقه است بطوريكه بارشهاي زمستانه عمدتاً از نوع برفي‌اند. باتوجه به موقعيت كوهستاني شهر در دامنه‌هاي جنوبي البرز و گراديان مثبت تغييرات بارش با ارتفاع، بطور متوسط به ازاي هر100 متر افزايش ارتفاع حدود 28 ميليمتر به مقدار بارش سالانه افزوده ميشود. توزيع ماهيانه بارش نشان ميدهد كه اسفند و فروردين پربارانترين ماههاي منطقهاند و اسفند ماه با 6/58 ميليمتر بارندگي به تنهايي حدود 6/17 درصد از كل بارندگيسالانه را در برميگيرد. ميانگين بارندگي سالانه درحدود 5/331 ميليمتر محاسبه گرديده است. جدولشماره 3-124 توزيعماهانهوفصليو جمع كل سالانه و تعداد روزهاي بارش در شهر آبسرد را نشان ميدهد.

جدول 3-124 : ميانگين مقدار بارش ماهانه و سالانه بر حسب ميليمتر و تعداد روزهاي بارش و توزيع فصلي بارش در شهر آبسرد

ماه

شاخص

ژانويه

فوريه

مارس

آوريل

مي

ژوئن

ژوئيه

اوت

سپتامبر

اكتبر

نوامبر

دسامبر

سالانه

ميانگين بارش (ميليمتر)

8/37

6/39

6/58

6/47

31

9/8

2/8

6/5

3/3

4/23

1/31

4/36

5/331

تعداد روزهاي بارش

8

7

10

9

7

2

2

1

1

5

6

8

66

فصل

زمستان

بهار

تابستان

پائيز

-

مقدار (ميليمتر)

136

5/87

1/17

9/90

5/331

مقدار (درصد)

41%

26%

5%

27%

100%

ضريب تغييرپذيري بارشهاي سالانه در حدود 36 درصد است كه نشاندهنده منظم بودن بارش سالانه است. اين مقدار بارش در طول 66 روز از سال فرو ميريزد. فصل زمستان با 136 ميليمتر بارندگي حدود41 درصد از بارشهاي سالانه را به خود اختصاص ميدهد و پر بارانترين فصل سال بشمار ميرود. فصول پائيز و بهار مقدار بارش نسبتاً مشابهي دارند. تابستان كم باران ترين و خشكترين فصل سال بشمار ميآيد بطوريكه حدود 5 درصد از بارشهاي سالانه مربوط به تابستان است. بيشتر بارشها در طي فصل زمستان و ماههاي سرد فصل پائيز فرو ميريزد. بارشهاي برفي سهم عمدهاي از ريزشها را بخود اختصاص ميدهند. نوع ريزشها به شكل برف به لحاظ اقليم كشاورزي حائز اهميت است و از جنبه‌هاي تفريحي و توريستي نيز مورد توجه مي‌باشد. با اين حال، اين نوع بارش به لحاظ مسائل شهري و مسكن مشكلاتي را ايجاد مينمايد، كه مهمترين آنها، مربوط به حمل و نقل و ترافيك جاده‌اي و احتمال بسته شدن راهها و نيز بالا رفتن خطر تصادفات است. همچنين يخبندانهاي متعاقب بارش برف، سختي تردد در معابر شهري و انباشت برفها در سطح معابر و نيز سقف منازل از ديگر معضلات شهري است كه لازم است تدابير مقابله با آن انديشيده شود.

مقداربارش سالانه باتوجه به وضعيت حرارتي و رطوبتيدرحدمطلوبي قرارداشتهوحتيكشت ديم نيز در دامنهها امكان پذير است. توزيع زماني بارش نشان ميدهد كه تمام ماههاي سال پتانسيل بارندگي را دارند بطوريكه حتي در ماههاي خشك تابستان1الي2 روز و گاهاً بيشتر باراني است. اما بارندگيهاي مؤثر طي هفتماهسال از آبانماه تا ارديبهشت فرو ميريزد به گونهاي كه در هر يك از اين ماه ها بطور متوسط 5 الي10 روز هوا باراني است.

به اين ترتيب، توجه ويژه به باران در طراحي شهري و معماري ساختمانها نقش مهمي دارد و لازم است شبكه مناسب دفع آبهاي سطحي و سطوح شيب دار در معماري سقفها لحاظ گردد.

ت) بررسي رطوبت نسبي

رطوبت نسبي از جمله عناصر اقليمي است كه در تعيين حدود آسايش و مطلوبيت اقليم براي انسان نقش مهمي دارد. معمولاً برايتعيين درجه راحتي و آسايش زيست اقليمي از تلفيق عنصر رطوبت با ساير عناصر اقليمي از قبيل باد و دما بهره گرفتهميشود. به همين جهتميانگين درازمدت شاخصرطوبت نسبيدر ايستگاه آبسرد طي ساعتهايمختلفروز و در ماههايمختلفبررسي و محاسبه گرديدهكه درجدول شماره4-124 نشان داده شده است.

جدول شماره 4-124 : روند تغييرات ماهانه رطوبت نسبي در ساعات مختلف روز در ايستگاه آبسرد (2003-1964 ميلادي)

ماه

شاخص

ژانويه

فوريه

مارس

آوريل

مي

ژوئن

ژوئيه

اوت

سپتامبر

اكتبر

نوامبر

دسامبر

سالانه

رطوبت نسبي 5/6 صبح

73

72

71

61

55

46

43

44

46

58

68

73

59

رطوبت نسبي 5/12 ظهر

63

62

52

38

31

23

22

22

23

32

44

59

39

رطوبت نسبي 5/18 عصر

73

71

63

48

39

28

26

27

31

43

61

73

49

رطوبتنسبيعبارتستازمقدار رطوبتموجود درمحيطبه حداكثررطوبتيكههمانمحيطدرسايرشرايط سينوپتيكييكسانميتوانددر خودجايدهد،نسبتفوقبه صورتدرصدنشاندادهميشود.اين شاخص سه نوبت در روز اندازهگيري ميشود. بررسي روند تغييرات ماهانه و روزانه رطوبت نسبي در آبسرد نشان ميدهد كه مقدار آن كمتر از 50 درصد است. باتوجه به همبستگي معكوسدما و رطوبتميتوانگفتباكاهشدمايمحيط مقدار اينشاخصافزايشمي‌يابد به همين دليل، نوسان شبانه روزي رطوبت نسبت به سايرعناصر اقليمي بيشتر است.

با اينحال وضعيت رطوبت در محدودة شهر آبسرد نشان ميدهد كه حتي در ماههاي تابستان به ويژه هنگام صبح مقدار رطوبت نسبتاً بالاست. بطور معمول در هواي مرطوب،وزشباد احساسسرمايشبيشتري ايجادميكند و همچنين در هواي مرطوب دماي مؤثر كه به ايجاد آسايش و راحتي ميانجامد اندكي پايين تر است.

اماهمچنانكهنبودياكمبودرطوبت موجب احساسناراحتيميگردد افزايشآنازميزانخاصينيزموجببروز پديدهشرجي،همانندنواحيجنوبيوساحليكشورميگرددكهخود باعثناراحتيوعدماحساسآسايشساكنينمي‌گردد.

ث) باد

باد نيز يكي ديگر از پارامترهاي هواشناسي است، بررسيهاي انجام شده در ايستگاه هومند آبسرد نشان ميدهد كه ميانگين سالانه سرعت باد در اين منطقه 8/1 متر در ثانيه است. ويژگيهاي سرعت باد در ماههاي مختلف طي دورة آماري 30 ساله (93-1963) بشرح ذيل ميباشد:

- بهار : 3/2 متر بر ثانيه در فروردين، 4/2 متر بر ثانيه در ارديبهشت و 2/2 متر بر ثانيه در خرداد

- تابستان : 3/2 متر بر ثانيه در تير، 2/2 متر بر ثانيه در مرداد و 2 متر بر ثانيه در شهريور

- پاييز : 8/1 متر بر ثانيه در مهر، 3/1 متر بر ثانيه در آبان و يك متر بر ثانيه در آذر

- زمستان : 2/1 متر بر ثانيه در دي ماه، 4/1 متر بر ثانيه در بهمن و 2 متر بر ثانيه در اسفند ماه.

شديدترين باد وزيده شده در آبسرد در سال1373 رخ داده كه با سرعت5/25 متر بر ثانيه و در جهت شمالي بوده است. بررسيهاي به عمل آمده نشان ميدهد تقريباً تمامي بادهاي شديد(در حوزه ايستگاه آبعلي) از جهت شمال و يا شمال شرقي مي وزند.

جريان وزش بادهاي غالب و سرعت آن در ماههاي مختلف فصول سال به شرح ذيل مي باشد:

در زمستان و تمامي ماههاي آن، جهت باد غالب غربي و سرعت آن در ديماه8/3، در بهمن8/4 و در اسفند7/4 متر بر ثانيه است. درصد بادهاي غالب در ديماه6 درصد، در بهمن9 درصد و در اسفند1/63 درصد از كل باد است. در فصل بهار جهت باد غالب همچنان غربي باقي ميماند اما به درصد بادهاي وزيده افزوده مي شود. بطوريكه در فروردينسرعت باد غالب6/4 متر در ثانيه و 7/19 درصد از كل باد، در ارديبهشت سرعت آن8/4 متر برثانيه و 23 درصد، در خرداد سرعت آن2/4 متر بر ثانيه و5/17 درصد ازكل باد به ثبت رسيده است. در فصل تابستان از شدت بادها كاسته شده و اين كاهش تا آبان ادامه دارد. در واقع، شديدترين بادها در سردترين ماهها و يا در زمان گذار فصل سرما به فصل گرما رخ   ميدهد. دركل، جهت غالب باد در تابستان نيز غربي است. درفصل پاييز به درصد باد آرام افزوده شده و از سرعت باد غالب كاسته مي شود و جهت آن از غربي به جنوب غربي تغيير مي نمايد.

بطوركلي، سرعت باد غالبدر محاسبه سالانه3/4 متر بر ثانيه و با جهت غربي به ميزان1/14 درصد از كل باد به ثبت رسيده بود و باد آرام برابر9/59 درصد ازكل بادها مي باشد.

با توجه به آنچه در خصوص باد غالب گفته شد ميتوان گفت كه عمدتاً جهت باد غالب غربي است بنابراين، بايد جهت ساختمان و خيابانها به گونهاي باشد كه اثر بادهاي سرد زمستانيكاهش يابد. ناگفته نماند از ديواركشيميتوان براي محافظت خانه در مقابل بادهاي سرد زمستاني نيز استفاده نمود.

2-4-2-1- عوامل اقليمي مؤثر در طراحي و برنامه‌ريزي شهري آبسرد

در بين عوامل طبيعي مختلف، اقليم به عنوان يكي از عوامل مؤثر در طراحي و برنامهريزي شهري مدنظر قرار     ميگيرد، چه اينكه بين ساختمانها و محيط خارجي آنها رابطه متقابل و تنگاتنگي وجود دارد. هر بنا وضعيت آب وهواي اطراف خود را(ميكروكليما) تغيير ميدهد، هندسه و مقطع شهر، شكل و ارتقاع، اندازه بناها، جهت خيابانها و سطح فضاهاي باز، همگي از جمله عواملي هستند كه ميكروكليما و يا اقليم شهر راتعيين ميكنند. نه تنها شكل شهر و اجزاء و عناصر تشكيلدهنده آن ميتواند از نظر كمي بر كيفيت شهر و فضاهاي آن اثر بگذارد بلكه كيفيت هواي شهر را نيز مي‌تواند تغييردهد. مسائل آب وهوايي همواره به عنوان عوامل مؤثر در ايجاد، توسعه و شكل گيري شهرها مطرح بودهاند. در شهرآبسرد كه داراي زمستانهاي سرد است(شش ماه از سال وضعيت دمايي سرد در آن حاكم است) تابش آفتاب به سطح فضاهاي عمومي و استفاده از منبع انرژي خورشيد بعنوان هدف برگزيده ميشود.

بنابراين بمنظور استفاده از انرژي خورشيدي در زمستان و ادامه تابش آفتاب به خيابانها و فضاهاي باز در شهرآبسرد، ضوابطي مثل محدوديت ارتفاع، عقب نشيني بنا به اندازه معين و در ارتفاع معين و رعايت زاويه تابش خورشيد براي تضمين تابش در پياده روها و ساير فضاهاي عمومي در ساعاتي از روز بايستي مورد توجه قرارگيرد.

5-2-1- سيستم حرکت آبهای سطحی و نحوه دفع آبها و موقعيت مسيلها در شهر

سيستمحرکت آبهای سطحی در آبسرد در جهت شيب عمومی شهر بوده و بطورکلی، از سمت شمال شرقی به جنوب غربی است. آب باران با حرکت در جهت شيب عمومی و بعد از طی محدوده محله 1(آبسرد) به مسيل اصلی موجود در شهر هدايت شده و در ادامه، با پيوستن آبهای جاری کويهای مرانک و تاسکين به سمت رودخانه جمع آبرود که در قسمت جنوبی شهر واقع شده حركت نموده و به اين رودخانه میپيوندند.

از آنجا که در محله يک، شيب چندان مناسبی برای دفع آبهای سطحی وجود ندارد، بنابراين در دو نقطه مشکل آبگرفتگی و مانداب وجود دارد. اين نقاط يکی در قسمت جنوبی محله آبسرد در جوار بلوار اصلی شهر قرار گرفته و ديگری در بخش ارگانيک و در سمت پايين جاده قديم آبسرد واقع شده است.

شايانذکر است که نواحی همجوار دره مرانک، بدليل قرارگيری اين دره بين محله يک و دو، ضمن جمعآوری آبهای سطحی اطراف، آنها را به سمت رودخانه جمع آبرود هدايت مينمايند. همچنين در محله مرانک يک نقطه داراي مشكل آبگرفتگی وجود دارد که سيلابها و آبهای جاری در اين نقطه جمع میشود و باعث ايجاد مشکل براي بافت مسکونی همجوار خود میگردند. بطورکلی میتوان گفت که آبهای سطحی (باران) در اين شهر بجز نقاط مشکلدار که ذکرگرديد، با پيروي از شيب موجود در شهر به جوي‌ها و کانالهای موجود هدايت و در ادامه به رودخانه جمعآبرود مي‌ريزند. در نقشه شماره 1- 125 شيب معابر و نحوه دفع آبهاي سطحي نشان داده شده است.

-3-1- خصوصياتاجتماعيشهر و محلاتمختلفآنوچگونگيتأثيرآنهادرتوسعهكالبديشهر

1-2-3-1- ويژگيهاي اجتماعي شهر و محلات

همانطوريکه در بخشهای قبلی تشريح گرديد، شهر آبسرد در سال 1375 متشکل از روستاهای آبسرد، تاسکين و مرانک با تصويب هيأت وزيران تبديل به شهر شده است. روستای قبلی آبسرد، به عنوان مرکز دهستان جمعآبرود به خاطر نزديكی نسبی به جاده ارتباطی تهران- قائمشهر نسبت به دو روستای ديگر، از سرعت بيشتری در زمينه توسعه كالبدي برخوردار بوده است. روند مذکور پس از گذشت يک دهه همچنان با همان سرعت تداوم دارد. بطوريکه ميزان ساخت‌وساز در بافت کالبدی محله آبسرد، هنوز نيز بيشتر است و نسبت به بافت هاي مسكوني تاسکين و مرانک تفاوت زيادي نشان ميدهد. به لحاظ قشربندی اجتماعی، محله آبسرد در حال حاضر مرکز سکونت طبقات متوسط و متوسط به بالا میباشد. در مجموع، شاخصهای اجتماعی و فرهنگی محله آبسرد مطلوبتر و دسترسی ساکنان آن به انواع واحدهای خدماتی آسانتر از ساکنان دو محله ديگر شهر می باشد. مطالعات ميدانی (نمونهگيری) نشان میدهد که محلات تاسکين و مرانک از لحاظ جمعيتی، ساكنان بومي خود را از دست ميدهد و اقشار مهاجر غيربومي ، جای خالی آنها را در اين محلات پر مینمايند. مقصد اوليه مهاجرين محلات تاسکين و مرانک در اولويت اول محلهآبسرد و در مراحل بعدي شهر دماوند و تهران میباشد. محلات مذکور هنوز سيمای دهقانی خود را از دست ندادهاند و بخشي از بافت آن قديمي و داراي معماری و مصالح سنتی است.

برپايه مطالعات وضع موجود ، شهر آبسرد دارای دو محله عملکردی می باشد که مرکزيت شهری و ناحيهای آن منطبق بر بلوار اصلی شهر واقع در محله نوساز آبسرد است. محله اول که عمده بافت روستای قديمی آبسرد را شامل میگردد، دارای دو بافت متفاوت ارگانيک و منظم (نوساز و شطرنجی) استکه نزديک به70 درصد جمعيت شهر در آن سکونت دارند. محله دوم نيز مشتمل بر بافت روستاهای قديمی تاسکين و مرانک میباشد که تقريباً هرکدام از آنها يک واحد همسايگی(جزء محله يا کوی) را تشکيل میدهند. مرکز محله مذکور در وضع موجود در محور مياني محله و تقريباً در ميانه بافت آن قرار دارد.

به لحاظ وضعيت شغلی، ساکنان محله 2 (تاسکين و مرانک) عموماً در زير مجموعههای مختلف بخش کشاورزی و خدمات كارگري ساده ونيمه ماهر فعاليت مینمايند. درحاليکه، غالبساکنان محله يک را کارمندان بخشهای دولتی و خصوصی تشکيل میدهند و به لحاظ اقتصادی غالباً در بخشهاي خدماتي فعاليت مینمايند که ويژگی اصلی آن، کوچک و خصوصی بودن واحدهای خدماتی میباشد. واحدهای مذکور عمدتاً جزو کارگاههای دارای 5 نفر کارکن و کمتر محسوب میگردند و صرفاً در مقياس محلی و در نهايت، شهری دارای عملکرد میباشند.

برپايه نتايج نمونهگيری انجام شده که حدود ده درصد خانوارهای ساکن شهر را در بر میگيرد، ويژگيهای اجتماعی محلات يک و دو به شرح ذيل میباشد :

برپايه مطالعات ميدانی و استخراج پرسشنامههای توزيع شده، در سال پايه (1385) جمعيت ساکن در محله يک (آبسرد) حدود6300 نفر در قالب1400 خانوار و در محله دو (تاسکين و مرانک) بالغ بر 2633 نفر در قالب 590 خانوار میباشد. جالب توجه است که بيش از70 درصد جمعيت شهر در محله يک ساکن هستند. متوسط ابعاد خانوارهای ساکن شهر بطور کلی برابر 5/4 نفر بدست میآيد که اين شاخص در هر دو محله شهر تقريباً يكسان مي باشد. بررسي نرخ رشد جمعيت هريك از محلات شهر نشان مي دهد كه نرخ رشد جمعيت درمحله يك(آبسرد)9/2 درصد و در محله دو(تاسكين و مرانك)4/6 درصد بوده است. به عبارت ديگر در طي دوره دهساله85-1375 محله دو به دلايل مختلف از جمعيت پذيري بيشتري برخوردار بوده است(جدول1-1321).

جدول شماره 1-1321: ويژگيهای جمعيتی محلات شهر آبسرد (85-1375 )

سال

محله (1)

محله (2)

کل شهر

جمعيت

خانوار

بعد خانوار

نرخ رشد (%)

جمعيت

خانوار

بعد خانوار

نرخ رشد (%)

جمعيت

خانوار

بعد خانوار

نرخ رشد (%)

1375

4733

1012

7/4

9/2

1420

296

8/4

4/6

6153

1308

7/4

8/3

1385

6300

1400

5/4

2633

590

46/4

8933

1990

5/4

2-2-3-1- وضع سواد و سيماي آموزش

بر پاية نتايج سرشماري عمومي نفوس و مسكن سال1375، از 5320 نفر جمعيت 6 ساله و بيشتر شهرآبسرد، حدود 5/75 درصد از نعمت خواندن و نوشتن بهرهمند بودهاند. اين نسبتبرايمردان و زنان ساكن اين شهر به ترتيب معادل1/78 درصد و 7/72 درصد بوده است كه نسبت به جامعة روستايي شهرستان دماوند1 در سال مذكور تفاوت ويژهاي دارد. چراكه در سال مذكور ميزان باسوادي مردان و زنان ساكن نقاط روستايي شهرستان دماوند به ترتيب معادل 5/78 درصد و 5/68 درصد بوده است(جدول1-1322).

جدول شماره 1-1322 : جمعيت 6 ساله و بيشتر شهر آبسرد بر حسب وضع سواد و جنس (1375)

شرح

جمعيت 6 ساله و بيشتر

جمعيت با سواد

مرد

زن

مرد و زن

مرد

زن

مرد و زن

شهر آبسرد

تعداد

2821

2499

5320

2203

1816

4019

درصد

53

47

100

1/78

7/72

5/75

مطابق نتايج سرشماري عمومي نفوس و مسكن سال 1375، از 1702 نفر جمعيت 6 تا 14 ساله ساكن شهر آبسرد 1314 نفر (2/77 درصد) در حال تحصيل بوده اند. بر همين پايه، از 1212 نفر جمعيت 24-15 ساله ساكن اين شهر حدود 327 نفر (27 درصد) مشغول تحصيل بودهاند كه30 نفر از آنها در مقاطع آموزش عالي كسب دانش مينمودهاند.

درسال1375مجموعتعداد دانشآموزانمقاطع ابتدايي، راهنمايي و دبيرستان (متوسطه)ساكن شهر برابر با1611 نفر بوده است. براساس همين اطلاعات، 24 نفر نيز در دورههاي سوادآموزي مشغول بوده و يا وضعيت سواد خود را اظهار ننمودهاند. جدول شماره2-1322تعداد و درصد دانشآموزان6 ساله به بالاي شهرآبسرد را به تفكيك مقاطع تحصيلي نشان ميدهد.

جدول شماره 2-1322 : دانش آموزان 6 ساله و بيشترساكن شهر، به تفكيك مقاطع تحصيلي (1375)

مقاطع تحصيلي

ابتدايي

راهنمايي

متوسطه

عالي

سواد آموزي و اظهار نشده

جمع

تعداد

819

495

297

30

24

1665

درصد

2/49

7/29

9/17

8/1

4/1

100

 

3-2-3-1- ويژگيهاي قومي و فرهنگي (دين، مذهب، زبان، قوميت و ... )

برپاية نتايج حاصلاز سرشماري عمومي نفوس و مسكن سال1375 و مطالعات ميداني، اكثريت ساكنان شهرآبسرد تابع دين مقدس اسلام و شيعه اثني عشري ميباشند. البته لازم به ذكر است كه برخي از مهاجرين بويژه مهاجرين افاغنه و مهاجرين استان كردستان اهل تسنن ميباشند.

بر پاية مطالعات ميداني، زبان رايج و مورد تكلم ساكنان شهر آبسرد زبان فارسي و گويش آنها محلي ميباشد. از طرف ديگر در محدودة قديم روستايآبسرد، طايفههاي يوزباشي، افشار، درويش،گذرخاني و باباخاني، در محدودة روستاي تاسكين فاميل‌هايي نظير رسايي، برهاني، نادري، اصغري، حسيني، رضايي، زاهدي و در محدودة روستاي مرانك نيز طوايف صادقي، گتميري، اسدي، تقوي، حاج محمدي، ميرهادي، باقري، زيارتي، همتي و نظاير آنها سكونت دارند.

شايانذكر است كه درحالحاضر در محدودة فعليشهر آبسرد،اقوامي از نقاط روستاييخراسان رضوي و شمالي، كردستان، مازندران و سمنان هستند كه عمده جمعيت مهاجر اين شهر را تشكيل ميدهند.

 

1- مظهر اين قنات با توجه به احداث خيابان ولي عصر در سه دهه اخير، پوشانده شده و در زير خيابان مزبور قرارگرفته است.

1- شهرآبسرد درسال1375 در قالب سه روستاي آبسرد، تاسكين و مرانك سرشماري شده است به همين دليل با نقاط روستايي شهرستان دماوند مقايسه گرديده است.

نوشتن دیدگاه

تصویر امنیتی
تصویر امنیتی جدید

خبرنامه

آدرس ایمیل خود را در کادر زیر وارد نمایید تا از آخرین اخبار تارنمای روستا شهر مطلع شوید.

تماس با ما

اطلاعات تماس تیم مدیریت تارنمای روستاشهر

  • شماره تماس : 09125518462

 

 

روستا شهر به روایت آمار

کاربران
327
مطالب
402
نمایش تعداد مطالب
1540961

تارنماهای همکار

مطالب برگزیده

وب سایت های همکار

ورود اعضاء

شما اینجا هستید: صفحه ی اصلی موضوعات برنامه ریزی شهری بررسی و شناخت شهر آبسرد-شهرشناسی

وب سایت تخصصی علوم جغرافیایی

1394-1395© کلیه حقوق این پایگاه متعلق به تارنمای روستاشهر (RostaShahr.ir) می باشد.

Web Analytics

اشکال یابی جوملا

جلسه

اطلاعات مشخصات

حافظه استفاده شده

پرس و جو پایگاه داده