توسعه بر اساس حمل و نقل عمومی
با توجه به اینکه این واژه تخصصی و ترکیبی در فرهنگ لغات فارسی و انگلیسی تعریف نشده است اما در نگاه اولیه در حیطه توسعه میگنجد. با ترجمۀ کلمات Transit به مفهوم عبوری و عبور و مرور و Oriented به معنی جهت دار، متمایل به چنین بر میآید که مفهومی از توسعه با گرایش به عبور و مرور و حمل و نقل مد نظر است0
با توجه به اینکه این واژه تخصصی و ترکیبی در فرهنگ لغات فارسی و انگلیسی تعریف نشده است اما در نگاه اولیه در حیطه توسعه میگنجد. با ترجمۀ کلمات Transit به مفهوم عبوری و عبور و مرور و Oriented به معنی جهت دار، متمایل به چنین بر میآید که مفهومی از توسعه با گرایش به عبور و مرور و حمل و نقل مد نظر است0
توسعه بر اساس حمل و نقل عمومی
Development (TOD)Transit-Oriented
1ـتعاریف ادبی واژه:
1ـ1ـ فرهنگ لغات فارسي
از آنجا که این واژه، یک واژه ترکیبی است در فرهنگ های فارسی غیر تخصصی به این واژه پرداخته نشده است.
1ـ2ـ فرهنگ لغات فارسی به انگلیسی
از آنجا که این واژه، یک واژه ترکیبی است در فرهنگ لغات فارسی به انگلیسی غیر تخصصی به این واژه پرداخته نشده است.
1ـ3ـ استنتاج اولیه
با توجه به اینکه این واژه تخصصی و ترکیبی در فرهنگ لغات فارسی و انگلیسی تعریف نشده است اما در نگاه اولیه در حیطه توسعه میگنجد. با ترجمۀ کلمات Transit به مفهوم عبوری و عبور و مرور و Oriented به معنی جهت دار، متمایل به چنین بر میآید که مفهومی از توسعه با گرایش به عبور و مرور و حمل و نقل مد نظر است0
1ـ4ـ فرهنگ لغات انگلیسی به انگلیسی
از آنجا که این واژه، یک واژه ترکیبی است در فرهنگ لغات انگلیسی به انگلیسی به این واژه پرداخته نشده است.
2ـ فهم واژه
در واقع یک نمونه تا حدودی کالبدی شده از معیارها و آرمانها ی مطرح شده در شهرسازینوین (New urbanism) میباشد. که پایه مطالعات آن کالیفرنیا است.
TOD ، مجموعهای با کاربریهای مختلط (mixed-use) بر اساس شبکه حمل و نقل عمومی و در فاصلههای متفاوت مسیر پیاده از ایستگاههای حمل و نقل عمومی و هسته تجاری میباشد.Tod ها کاربریهای مسکونی، خردهفروشی، ادارات، فضاهای باز و عمومی را با هم به شکل مطلوب ترکیب میکنند به نحوی که شرایط مناسب را برای سفرهای پیاده، دوچرخه، اتومبیل و استفاده از حمل ونقل عمومی ساکنین و شاغلین (در قشرهای مختلف درآمدی، نژادی، سنی و جنسیتی ) ایجاد نمایند(571993:,Calthorpe(.
TODمفهومی است که برای اولین بار توسط پیترکلتورپ در کتاب " مادر شهرهای آینده آمریکایی (اکوسیستم، اجتماع و رویای آمریکایی)" در سال 1993 عنوان شد.
TOD یک استراتژی اجتماعات توانمند (Affordable communities) در جهات گوناگون میباشد و این شرایط را برای محیط با استفاده بهینه از زمین و ذخیره فضاهای باز و تلاش برای کاهش آلودگی هوا، برای خانوارها از اقشار گوناگون با ارائه انواع مختلف مسکن با قیمت و تراکمهای گوناگون و تشویق آنها جهت یافتن مکانی مناسب با شرایط خودشان، برای خانوارهای کم درآمد به وسیله ترکیب و تجمیع کاربریها و کاهش هزینه استفاده از اتومبیل، فراهم میآورد (571993:,Calthorpe(.
طراحی TOD ها ممکن است برای سایتهای توسعه مجدد (redevelopment sites)، سایتهای خالی درون بافت (Infill sites) یا سایتهایی که تازه برای توسعه انتخاب شدهاند (New growth sites) صورت بگیرد (571993:,Calthorpe(.
قواعد اساسی برای تمام TODها، جدا از نوع و مکان آنها
ساختار رشد و توسعه ناحیه باید به سمت توسعه راهها و فرم شهری متراکم سوق داده شود.
طرح کنونی زونبندی تک عملکردی با استانداردهای کاربریهای مختلط و واحدهای همسایگی مناسب برای پیادهروی (Walkable neighborhood) جایگزین شود.
براساس TOD سیاستهای طراحی شهری باید مبتنی بر قلمروهای عمومی و ابعاد انسانی به جای قلمروهای خصوصی و مقیاس و ابعاد اتومبیلی باشد (431993:,Calthorpe(.
TOD روستایی
مأخذ: APA, 2006:451
پیترکلتورپ مطرح میکند که روشهای طراحیشهری و برنامهریزی ارائه شده برای TOD ها یک اصول جهانی نیستند و با توجه به شرایط و ویژگیهای محل تغییر میکند. برای مثال هرچند که میانگین ابعاد TOD ها با شعاع 2000 فوت برابر با 10 دقیقه پیادهروی پیشنهاد شده است یا بیشتر پروژههای TOD شامل حداقل 100.000 فوت مربع یا 80 ـ 60 واحد مسکونی است APA, 2006:451))، اما درواقع ابعاد TOD ها براساس مورد تعیین میگردد. ممکن است که دربعضی مکانها، مساحت مناسب برای پیادهروی با توجه به توپوگرافی و آب و هوا و همچنین بزرگراهها و شاهراههای عمومی و سایر عوامل فیزیکی تغییر کند. به عبارتی میتوان گفت که ابعاد TOD ها کم و بیش وابسته به عوامل پیرامونی و احاطه کننده آن میباشد(571993:,Calthorpe(.
سه عنصر عمده، ساختار یک TODرا شکل میدهند: TOD شهری(Urban TOD) ، TOD محلی (Neighbourhood TOD)، ناحیه ویژه (secondary area)
تفاوت سه ناحیه بالا در نوع و میزان تنوع کاربریها و چگونگی ارتباط آنها با شبکه حمل و نقل عمومی و همچنین تراکم آنهاست.
جایگیری TODها در مجاورت مسیرهای حمل و نقل.
مأخذ 561993:,Calthorpe
TOD شهری
TOD های شهری مستقیماً در مجاورت مسیرهای شبکه حمل و نقل عمومی (ریلهای سبک (تراموا)، ایستگاههای اتوبوس شهری ) قرار میگیرند. (سایتهایی با حداکثر فاصله 2/1 تا 1 مایل در کالیفرنیا از فضای ایستگاه اصلی حمل و نقل عمومی میباشند) و به دلیل اینکه شرایط مناسبی برای دسترسی مستقیم به حمل ونقل عمومی بدون جابجای زیاد را فراهم میآورند، در آن تراکمهای بالای تجاری، مجموعه مشاغل با تراکم کارمندی بالا و مسکونیهای تراکم متوسط تا بالا جای میگیرند. هرکدام از آنها مجموعهای از خصوصیات خاص، بسته به مکان و شرایط اقتصادی و کاربریهای موجود دارند(571993:,Calthorpe(.
دیاگرام یک Urban TOD
مأخذ 571993:,Calthorpe
TOD محلهای (Neighborhood TOD)
TOD های محلهای در مجاورت خطوط محلی اتوبوسرانی با فاصله زمانی 10 دقیقه سفر(برپایه مطالعات کالیفورنیا) با وسیله حمل ونقل عمومی (کمتر از سه مایل) از ایستگاه اصلی خطوط حمل ونقل عمومی قرار میگیرد و مسکونیهای با تراکم متوسط، سرویسها، خردهفروشیها و کاربریهای اجتماعی و تفریحی در مقیاس محلی در آنها ارجحیت دارند. این نواحی به دلیل اینکه شامل انواع گوناگونی از مسکن با توجه به تنوع جمعیت ساکن در آنها میباشند، میتوانند به ایجاد اجتماعات توانمند کمک کنند. ترکیب کاربریها وفعالیتها درآنها درTOD های محله ای به گونهای است که نیاز به اتومبیل شخصی را به حداقل میرساند و مجموعههایی مناسب برای پیادهروی، دوچرخهسواری، و همچنین حرکت اتومبیلها ایجاد مینمایند(571993:,Calthorpe(.
دیاگرام یکTODمحله ی
مأخذ 57 1993:,Calthorpe
TOD های شهری و محلی بطورکلی از دو بخش تشکیل شدهاند: هسته تجاری و ناحیه مسکونی.
هسته تجاری
هر TOD دارای یک هسته تجاری با کاربریهای مختلط میباشد که در مجاورت ایستگاه حمل ونقل عمومی در (مقیاس متفاوت) جای میگیرد، در حالت حداقل این هستههای تجاری باید شامل مغازههای خردهفروشی و سرویسهای محلی باشند و هستههای بزرگتر دربردارنده سوپرمارکتها، رستورانها، سرویسهای تجاری، کاربریهای تفریحی و یا حتی ادارات با تراکم کارمندی زیاد و کاربریهای صنعتی سبک میباشند. هستههای تجاری در مرکز TOD ها، بسیاری از ساکنین و شاغلین را به پیادهروی و دوچرخهسواری تشویق میکند، مزیتی برای آن گروه از مردم است که اتومبیل ندارند یا آنهایی که محدودیت حرکتی دارند، و نیز آنهایی که همچنان ترجیح میدهند با اتومبیل به مغازهها دسترسی پیدا کنند، مسافت کمتری را خواهند پیمود و از شاهراهها برای سفرهای محلی استفاده نمیکنند.
دیاگرام یک هسته تجاری
مأخذ57 1993:,Calthorpe
هستههای تجاری به دلیل جذابیت و همچنین داشتن ویژگیهای خاص از جمله اختلاط کاربریها میتواند تبدیل به یک مقصد شوند. در نتیجه مجاورت آنها با ایستگاههای حمل ونقل عمومی مردم را به استفاده از حمل ونقل عمومی تشویق میکند. طبقههای بالای واحدهای تجاری هسته مرکزی، میتوانند به کاربریهای اداری یا مسکونی اختصاص یابند که علاوه بر اینکه ویژگی کاربردی مختلط هستهها را تقویت میکنند، میزان ساعت چرخش یا استفاده در تمام ساعات روز را افزایش میدهد. مثلاً پارکینگهایی که در طول روز مورد مصرف کارکنان ادارات و کاربریهای تجاری است در طول شب و تعطیلات آخر هفته مورد استفاده ساکنین مناطق مسکونی است. ایستگاههای حمل ونقل عمومی و هستههای تجاری باید با پارکها و پلازاهای عمومی ترکیب شوند تا تبدیل به یک نقطه مرکزی برای فعالیتهای اجتماعی شوند(581993:,Calthorpe(.
نواحی مسکونی
نواحی مسکونی TO ها شامل واحدهای مسکونی در یک فاصله مناسب برای پیادهروی از هسته تجاری و ایستگاههای حمل ونقل در مناطق مورد مطالعه کالیفرنیا میباشند. این نواحی از ترکیب واحدهای کوچک تک خانواری (town homes) و آپارتمانها تشکیل میشوند و حداقل تراکم آنها 10 واحد درهر اکر (برابر 4050مترمربع) میباشد تا سرویس اتوبوسرانی محلی صرفه اقتصادی داشته باشد. توسعه این مناطق از هستههای تجاری و ایستگاههای حمل ونقل عمومی آغاز میشود و یک محدوده تا شعاع حدود 2000 فوت را میتواند دربربگیرد (581993:,Calthorpe(.
مناطق ویژه Secondary Area) )
این نواحی شامل اراضی در طرف دیگر شاهراهها یا زمینهایی که بیشتر از 1 مایل از هستههای تجاری فاصله دارند، میباشد. از آنجا که ساکنین ناحیه ویژه ممکن است تمایل داشته باشند از هستههای تجاری خرید کنند، یا مسافران حمل ونقل عمومی آن باشند، ارتباط این نواحی با هستههای تجاری و ایستگاههای حمل ونقل عمومی از طریق تعدادی خیابانهای مستقیم (پیادهرو، دوچرخهرو و اتومبیلرو) تامین میشود. اساساً نواحی ویژه برای مکانیابی کاربریهایی که برای جایگیری در TODها مناسب نمیباشند (کاربریهای کم تراکم و با وابستگی زیاد به اتومبیل)، در نظر گرفته شدهاند از جمله: خانههای ویلایی تکخانواری، مدارس عمومی، پارکهای بزرگ، مشاغل با تراکم کارمندی کم و... (601993:,Calthorpe(.
کاربریهای تجاری که طبیعت و بازارآنها شباهت به فعالیتهای جاری در هستههای تجاری TOD ها دارند، اجازه تاسیس در ناحیه ویژه را ندارند زیرا که قدرت اقتصادی و جذابیت هستههای تجاری را کاهش میدهند. همچنین کاربریهایی مانند انبارها که تراکم کارمندی بسیار پایین دارند یا آن دسته از کاربریها که بیش از اندازه به اتومبیل و حمل ونقل سنگین وابستهاند به دلیل اینکه باعث افزایش ناامنی میشوند، برای جایگیری در این مناطق مناسب نمیباشند.
دیاگرامی از مناطق ویژه
مأخذ 601993:,Calthorpe
سایر کاربریها
کاربریهایی که به شدت به اتومبیل و وسایل نقلیه سنگین وابستهاند یا تراکم کارمندی خیلی کم دارند، برای جایگیری در TOD ها و ناحیه ویژه مناسب نیستند، از جمله کاربریهای صنعتی بزرگمقیاس، انبارها، ترمینالها و ... . این دسته از کاربریها در مناطق مجزا در فواصل دورتر به عنوان منطقهای ویژه جای میگیرند(601993:,Calthorpe(.
برنامهریزی و طراحی سایت بر اساس TOD
برای برنامهریزی و طراحی سایت بر اساس توسعه حمل ونقل عمومی، 4 قاعده کلی جهت دست یافتن برکاربرد و عملکرد بهینه مورد نظر قرار میگیرد:
1 ـ تراکم ساخت
2ـ کاربریهای مختلط
3ـ شیوههای تجمیع مسکن و قیمتهای آنان
4ـ کاهش تقاضاها برای پارک کردن خودرو ( (APA, 2006:451.
مرکز TODشهری
مأخذAPA, 2006:451
تراکم ساخت
یکی ازمزیتهای اولیه توسعه بر اساس حمل ونقل عمومی (TOD) افزایش تراکم است که منجر به کاهش وابستگی به اتومبیل، مغازههای پیادهمحور، فضاهای زندگی و محیطهای پر از مردم میشود. بر اساس مطالعات کالیفرنیا قرارگیری 1500 تا2500 واحد مسکونی در فاصلهای که قابل پیاده رفتن باشد، یک بلوک جدید خیابان اصلی را با فضای خرد ایجاد میکند. به عنوان مثال در آرلینگتون (Arlington,Virginia) بیش از 15 میلیون فوت مربع برای ادارات و 18000 واحد مسکونی در خطوط حمل ونقل ساخته شده است. تراکم برای توسعه در نزدیک ایستگاهها به مانند تراکم در مرکز شهر برابر 10-6 است.
کاربریهای مختلط
TOD با شیوه کاربریهای مختلط، محیطهای پویا، سرزنده، و قابل زندگی و نیز فضاهای عمومی با بازارها و... افزایش درآمدهای مالیاتی و توسعه بازرگانی را بوجود میآورد و همچنین فرصتهایی را برای تجمیع ناحیههای مسکونی با کاربریهای فوق فراهم میکند.
شیوههای تجمیع مسکن و قیمتهای آنان
توجه ویژه به افزایش تنوع و گوناگونی مسکن در اجتماع در خلال ایجاد مساکن با تراکم بالا و همچنین افزایش دادن تقاضاها برای خلق شیوهها و الگوهای جدید مسکن.
کاهش تقاضاها برای پارک کردن خودرو
یکی از مهمترین نتایج TOD افزایش انواع حمل ونقل عمومی، پایین آوردن تقاضاهای پارک خودرو و تقویت دوچرخه سواری است. توسعه بر اساس کاربریهای مختلط قابلیت آن را دارد که پارکینگهای مشترک را در طول شبانه روز ایجاد کند .(APA, 2006:451)
TOD حومه ای
مأخذAPA, 2006:45
مسائل طراحی زیر باید در فرآیند طراحی و برنامهریزی سایت مدنظر قرار بگیرد:
ـ دسترسی پیاده و کاربری متناسب با پیاده و نیز تقویت تجربه پیادهروی
ـ فضاهای عمومی به مثابه فضای شهری
ـ ایجاد حس مکان با استفاده از ساختمانهای مشخص و محصور کردن فضاهای عمومی در جهت خلق حس قوی از هویت ناحیه
ـ تبعیت ساختمانهای تازه احداث شده از استخوانبندی گذشته محیط برای تقویت کیفیت محیطهای اجتماعی.
ـ پایداری و احترام به طبیعت در طراحی و برنامهریزی سایت و ساختمانها که شامل:
1ـ طراحی سایتهای سبز با مشخصههایی نظیر کمترین سطوح غیرقابل نفوذ و بالاترین حجم نورخورشید در فضای عمومی
2ـ طراحی ساختمانهای سبز با استفاده از مصالح و معیارهای طراحی که کمترین میزان استفاده از منابع غیرقابل تجدیدپذیر و بیشترین میزان نگهداری انرژی را دارند. استفاده از چنین مولفههایی در کل میتواند منجر به ارتقاء کیفیت زندگی، سلامت عمومی، کیفیت محیطی، توسعه اقتصادی و هویت اجتماعی در TOD شود .(APA, 2006:451)
3ـ جمع بندی
TOD ، مجموعهای با کاربریهای مختلط (mixed-use) بر اساس شبکه حمل و نقل عمومی و در فاصلههای متفاوت مسیر پیاده از ایستگاههای حمل و نقل عمومی و هسته تجاری میباشد. Tod ها کاربریهای مسکونی، خردهفروشی، ادارات، فضاهای باز و عمومی را با هم به شکل مطلوب ترکیب میکنند به نحوی که شرایط مناسب را برای سفرهای پیاده، دوچرخه، اتومبیل و استفاده از حمل ونقل عمومی ساکنین و شاغلین (در قشرهای مختلف درآمدی، نژادی، سنی و جنسیتی ) ایجاد نمایند 57)1993:,Calthorpe(.
