ویژگی ها و انواع بیابان
تعریف بیابان و انواع بیابان و ویژگی های هر یک را در اینجا می خوانید
بيابان(Desert) به مناطق داراي اقاليم فراخشك و خشك كه ميزان متوسط بارندگي ساليانه آن كمتر از 0.1ميليمتر و درصد پوشش گياهي چندساله آن كمتر از ده درصد باشد .
ويژگي‌هاي بيابان عبارتند از:
الف- بارش کم، دامنه نوسان دمای شدید، دمای بالا و تبخیر زیاد. تبخیرتقریباً بیش از دو برابر بارش است و باد عامل اصلی تخریب و فرسایش محسوب می‌شود.
ب- پوشش گیاهی بسیار فقیر و پراکنده. بیابان‌ها اغلب بین 15 تا 30 درجه شمالی و جنوبیقرار گرفته‌اند و به دلیل نزول جریان‌های هوای خشک از بالای تروپوسفر به پایین،بخار آب در اين مناطق كم شده و هوا بيش از حد خشك می‌گردد.
ج- خاک‌های این مناطقدارای مواد آلی کم و اغلب جوان و کم تحول‌یافتههستند.
بيابانزايي(Desertification) عبارت است از ویرانی زمین در مناطق خشک،نیمه خشک تا نیمه مرطوب بر اثر عوامل گوناگون شامل تغییرات آب و هوایی و فعالیت‌هایانسان. (مصوبه گردهمایی محیط و توسعه سازمان ملل متحد در ژوئن 1992 در ریودوژانیرو- برزیل).
به عبارت ديگر بيابانزايي به فرايند تخريب سرزمين، زوال زيست بوم‌هاي طبيعييا كاهش توان توليد زيستي اراضي در مناطق خشك، نيمه‌خشك و خشك نيمه مرطوب ناشي ازعوامل انساني و محيطي اطلاق مي‌گردد.
مقابله با بيابانزايي(Combat desertification) به مجموعه فعاليت‌هايی كه سبب توقف يا كاهش روند بيابان‌زايی شده و يا در جهت احياءاراضی بيابانی باشد اطلاق مي‌گردد.
شرايط خشك حاكم بر جغرافياي ايران باعث شده كه بيش از 20 درصد مساحت كشور را بيابان‌ها تشكيل دهند. در حال حاضر سرانه بيابان در كشور 5/0هكتار است، در حاليكه سرانه جهاني آن 22/0 هكتار مي‌باشد. بيابان‌هاي ايران در 17استان و 97 شهرستان گسترده شده و بسياري از شهرهاي بزرگ كشور را احاطه كرده است.
از 5/32 ميليون هكتار اراضي بياباني كشور، 5/19 ميليون هكتار تحت فرسايش بادي وحدود 6 ميليون هكتار را كانون‌هاي بحراني فرسايش بادي و اراضي تحت تأثير از آنتشكيل مي‌دهند. در مناطق خشك و فراخشك ايران با توجه به شرايط اقليمي و همچنينعوامل انساني بيابانزا از قبيل افزايش جمعيت، چراي مفرط، برداشت بي‌رويه ازسفره‌هاي آب زيرزميني، توسعه صنعتي و تغيير كاربري اراضي، پديده بيابانزايي رشدفزاينده‌اي دارد.
با توجه به اهميت موضوع سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخيزداري كشورطرح تثبيت شن‌هاي روان و بيابانزدايي را اجرا كرده است كه حاصل آن حفاظت از شهرها وروستاها، مراكز اقتصادي و توليدي، مراكز نظامي و خطوط مواصلاتي بوده است. عمليات تثبيت شن‌هاي روان در ايران از سال 1338 آغاز شده، اقدامات اجرايي لازمبراي تثبيت 40 هكتار از ماسه‌زارهاي الباجي اهواز با هدف حفاظت از شهر اهواز واراضي كشاورزي حاشيه شهر شروع شد. بررسي سوابق نشان مي‌دهد كه در سال 1344 به منظورحفاظت از مناطق روستايي، 100 هكتار از اراضي حارث‌آباد سبزوار تاغ كاري شده است. اما عمليات تثبيت شن در سال 1347 در 8 منطقه پيگيري شد تا اينكه تا شروع برنامهچهارم توسعه (1384) در 17 استان اين عمليات به اجرا در آمد كه كماكان ادامهدارد.
بيابان‌های كشور از نظرمحل استقرار به دو گروه بيابان‌های داخلی و ساحلی تقسيم می‌شوند:
1- بيابان‌های داخلی
بيابان‌های داخلی به رشته كوه‌های البرز و زاگرس ختم شده و درقسمت مركزی، جنوبی و جنوب شرقی كشور قرار دارند. مقدار بارندگي كم، پراكنش نامناسب،تبخير شديد، بادهای موسمی و فصلی فرساينده، ساعات آفتابی زياد و تغييرات دمایشبانه‌روزی و سالانه زياد از ويژگی‌های بارز بيابان‌های داخلی است. اين بيابان‌هاعمدتاً متاثر از جبهه‌های هوای وارده از شمال و غرب و مشتمل بر مناطق اقليمیفراخشك، خشك و نيمه خشك می‌باشند.
2- بيابان‌های ساحلی
بيابان‌های ساحلی كه شامل دشت‌های منتهی بهسواحل دريای عمان و خليج فارس از بندر گواتر تا خوزستان است، تغييرات دمای كمتريداشته و رطوبت نسبی بالاتری نسبت به بيابان‌های داخلی دارد. اين بيابان‌ها ازتوده‌های هوای مرطوب شبه جزيره عربستان و اقيانوس هند تأثير می‌پذيرند و دارایاقليم نيمه‌استوايی است.
خاك‌های مناطق بيابانی تكامل نيافته و داراي مواد آلیكم، PH اسيدی ضعيف تا قليايی، با تجمع آهك و گچ، املاح محلول، بافت و عمق متغير، آبزير زمينی پائين تا باتلاقی است. پوشش گياهی در مناطق بيابانی به علت محدوديت‌هایاقليمی و خاك، تنك و با تاج پوشش محدود بوده و با گياهانی عمدتاً از گونه‌های مقاومبه خشكی، نمك‌دوست و گچ‌دوست پوشيده شده‌اند، فرم رويشی غالب در اين مناطق درختچه وبوته و پوشش گياهان غالب شامل گياهان تيره كاسنی، اسفناج و بقولات است. از نظر تنوعزيستی 69 درصد از فلور بزرگ ايران در حدود 5600 گونه گياهی در مناطق بيابانی ديدهمی‌شود. گوزن زرد ايرانی، گورخر ايرانی، يوزپلنگ آسيايی و تمساح پوزه كوتاه ازجانوران در حال انقراضی هستند كه در مناطق بيابانی كشور زندگیمی‌كنند.
کلمات کلیدی
