روستاشهر: تارنمای تخصصی علوم جغرافیایی

اقليم شناختي و ویژگی های معماري بومي ماسوله

امتیاز کاربران

ستاره فعالستاره فعالستاره فعالستاره فعالستاره فعال
 
توضیحات
زیر مجموعه: موضوعات
دسته: اقلیم شناسی
نوشته شده توسط a.moarrefi
بازدید: 5450

شهر تاريخي ماسوله در استان گيلان ودر فاصله 60 كيلومتري غرب شهرستان رشت(مركز استان) ، 35 کیلومتری غرب شهرستان فومن و در منتهي...

مختصات جغرافيايي

شهر تاريخي ماسوله در استان گيلان ودر فاصله 60 كيلومتري غرب شهرستان رشت(مركز استان) ، 35 کیلومتری غرب شهرستان فومن و در منتهي اليه غرب رشته كوه هاي البرز (كوههاي تالش) با ارتفاع 3050 متر و درعرض جغرافيايي ً13 َ09 ْ37 شمالي و طول جغرافيايي ً14 َ59 ْ48 شرقي قرار گرفته است . وسعت آن حدوداً 16 هكتار بوده، در ارتفاع 1050 متر از سطح دریای آزاد قرار گرفته و بین بالاترین و پایین ترین نقطه ی آن بیش از 120 متر اختلاف ارتفاع وجود دارد. همچنین از شرق به شهرستان فومن ، از غرب به شهرستان خلخال ، از شمال به شهرستان ماسال و از جنوب به تارم علیا منتهی می شود.

خصوصیات اقلیمی

آب و هوای خاص منطقه ی تالش ، متأثر از کوه های البرز و دریای خزر است. کوه های تالش با امتداد شمالی ـ جنوبی و کوهستان البرز با امتداد شرقی ـ غربی مانند سدی از عبور بخار آب حاصل از دریای خزر و بادهای مرطوب شمال غربی به داخل ایران جلوگیری می کند و به سبب ارتفاع زیادی که دارند موجب بارندگی بسیار در این ناحیه می گردند. ماسوله دارای آب و هوای معتدل و مرطوب در تابستان و سرد و مرطوب در زمستان می باشد. دمای متوسط سالانه حدود 12 درجه سانتی گراد ، میزان بارندگی سالانه 700 میلی متر و میزان بارش برف در سال 800 میلی متر است . دارای بیش از 35 روز یخبندان بوده و بیش از 100 روز را با مه غلیظ سپری می کند.

زمين شناسي و وضعيت خاك

خاك منطقه از نوع ليتوسل قهوه اي جنگلي و خاك هاي يدزوليك مي باشد. ماسوله در منطقه اي زلزله خيز واقع شده است وآخرين زلزله در سال 1369 هجري شمسي هم زمان با زلزله مهيب رودبار اتفاق افتاد كه منجر به واردشدن آسيب هاي شديد به خانه ها شد. از ديگر عوارض و بلاياي طبيعي كه در ماسوله اتفاق افتاده جاري شدن سيلاب در سال 1376 هجري شمسي مي باشد كه آثار مخرب فراواني به جا گذاشت.





درياچه ها رودخانه ها

شهـرتاريخـي ماسـوله در دره رودخـانـه اي كـه سـرچشمـه آن نزديك دومين قله بلند كوه هاي تالش (ماسوله داغ) از رشته كوه البرز قرار دارد. دركوهستان به جاي چاه مي توان شاهد تعداد زيادي چشمه بود. در ماسوله وكوه هاي اطراف آن نيز تعداد زيادي چشمه وجود دارد كه در اثر شكاف هاي عميق ايجـاد شده در شبكه هيـدروگرافيك به وجـود آمـده اند. نـوع مخصوصي از چشمـه در منطقـه يافت مي شود كه آب معدني دارد و داراي آهن وگوگرد مي باشد.در جنوب شهر ماسوله رودخانه ای قرار دارد که از کوههای اطراف سرچشمه گرفته و به جلگه های پائین دست استان گیلان میریزد و عامل مهمی در محدودیت وسعت شهر در گذشته بوده است،چنان که تمامی بناها شهر تاریخی ماسوله در بخش شمالی رودخانه قرار داشتند و تنها ساختمان موجود در پائین رودخانه پاسگاه ژاندارمری بود.

طبيعت و پوشش گياهي

جنگل هاي اطراف اين منطقه پوشيده از درختان راش و در برخي موارد آزاد ، بلوط ييلاقي، توسكا و زبان گنجشك مي باشد كه البته در گذشته درختان آزاد و بلوط آن بسيار بيشتر از اكنون بوده است.

جانوران

(انواع مختلف جانوران وحشي مانند: خرس قهوه اي، پلنگ وگرگ)، ( انواع پرندگان مهاجرمانند: غاز وحشي، خوتكا و انواع مرغابي ها ) و (انواع پرندگان بومي مانند: كلاغ سياه، باز، عقاب، قرقي وكركس سفيد)

پیشینــه تـاریخـی

در حدود 800 تا 1000 سال پیش مردمانی از نقاط مختلف سرزمین گسترده ی ایران از شرق (استان خراسان) و غرب(کردستان و آذربایجان غربی) به همراه برخی مردمان بومی منطقه (گیلان) به دلایل نامعلومی به این منطقه کوچ کرده و زیست گاهی به نام کهنه ماسوله را در 6 کیلومتری شمال غرب شهر فعلی بنا نهادند. وجود گورستان و قبرهای بی شمار داخل بافت حاشیه ی شهر مؤید قدمت زیاد این بافت تاریخی می باشد. طی کاوش های انجام شده از محوطه باستانی کهنه ماسوله، سفالینه هایی متعلق به قرون پنجم تا هشتم هجری قمری به دست آمده است که دقیق ترین مستندات قابل توجه تاریخی می باشد. مردمان کهنه ماسوله به دلایل مختلف از جمله مشکلات خاصی که در کهنه ماسوله داشتند ( بیماری ، سیل و ...) و هم چنین وجود مقبره ی امام زاده عون بن علی در محل ماسوله فعلی به این محل کوچ کردند.

مكاني كه مملو از درختان بلند آزاد و بلوط بوده و همين درختان پس از قطع، فضاي بسيار محدود و مسطح براي ساختمان ها ايجاد نموده و تنه ها و شاخه هاي آن استخوان بندي اصلي ساختمان ها را تشكيل داده است. وضعيت كوهستاني وشيب تند زمين، مردم سخت كوش و خلاق آن زمان را به ايجاد مجموعه فضاهاي معماري برانگيخت تا با توجه به مضايق كمبود زمين مسطح و شيب زياد، اين مجموعه را به گونه اي بنا كنند تا بيشترين بهره از زمين برده شود. بدين دليل ، سقف ساختمان ها، مسطح و به گونه اي طراحي شد تا امكان استفاده از اين سطوح به عنوان معابر عمومي، نقاط مكث و . . . فراهم آيد. این چنین بود که مجموعه اي انديشمند و فاخر و به شدت متواضع و بديع پديد آمد كه مركز تجارت زمان خود و انباشت و توزيع كالا به استان هاي هم جوار گرديد.

جمعيـت و اقتصـاد

مردم ماسوله به عکس مردم خیلی از مناطق گیلان کشاورز نبوده ـ و نیستند ـ و در گذشته به تجارت و دام داری اشتغال داشتند . در ماسوله صنایع دستی کوچک مانند ابزارهای دستی، چموش دوزی و بافته های پشمی وجود دارد . بازار ماسوله محل دادوستد مردم ماسوله از یک سو و گردش گران از سوی دیگر می باشد. در حال حاضر پذیرایی از مسافران مهم ترین فعالیت اقتصادی اهالی ماسوله است . رونق اقتصادی مستمر از مهم ترین عوامل شکوفایی و رشد اجتماعی مردمان شهر تاریخی ماسوله بوده است. برقراری ارتباط بین سه منطقه گیلان ، خلخال و زنجان از طریق تبادل کالا، پایه و اساس اقتصاد ماسوله را شکل می داده است .

گیلک های ساکن جلگه از شرق، ترکان ساکن کوهستان از غرب و ترکان ساکن فلات از جنوب، در بازار این شهر همواره در تردد بوده به خرید و فروش محصولات محلی یک دیگر می پرداختند. وجود این مسافران و بازرگانان همیشگی و غریبه در ماسوله فرهنگ خاصی را میان مردمان ساکن شکل داده است که خاص این منطقه می باشد. احداث راه های ماشین روی جدید بین شهرهای هم جوار، به تدریج باعث خلوت شدن و از رونق افتادن راه های کوهستانی شده و به اقتصاد متکی به بازار ماسوله آسیب جدی وارد کرده است. این رکود طی 60 سال اخیر منجر به تعطیل شدن فعالیت های اقتصادی شده و به ناچار گروه کثیری از مردم به مرور زمان شهر را ترک گفتند. سیر مهاجرت مردم به شهرهای بزرگ هم جوار به گونه ای بوده که از 3500 نفر جمعیت ثابت سال 1335 تنها 811 نفر در سال 1382 باقی مانده است.
بیش از یک سوم این افراد از مردم جنگل نشین اطراف هستند که جایگزین اهالی اصلی شهر شده اند. در حال حاضر گردشگری اساس اقتصاد محلی و تنها منبع درآمد اهالی به شمار می رود .

ويژگي هاي هنرهاي مرتبط

از آن جا كه نماي اصلي و آفتاب گير خانه ها مستقيماً در معرض ديد و منظر هميشگي شهروندان اين شهر تاريخي است، هنرمندان صنعت گر ماسوله نهايت ذوق و سليقه خود را در اين بخش از ساختمان ها به كار برده و پنجره هاي چوبي زيبا، موزون و در عين حال متنوعي را خلق كرده اند. اساساً بيشتر هنرهاي ساختماني استادكاران در پنجره ها، درها و گنجه هاي چوبي خانه ها خلاصه مي شود. اين استادكاران با شناخت دقيقي كه از چوب درختان جنگلي منطقه داشتند هر يك از آن ها را براي مصارف خاص و مشخصي مورد استفاده قرار مي دادند. طرح ها و نقشه هاي به كار رفته در اين هنرها بسته به نوع درها و پنجره ها و همين طور شرايط اقتصادي مالك آنها متغير بوده است. تقريباً همه اين نقوش هندسي بوده و برخي از آن ها نيز الهام گرفته از طرح هاي كاشي كاري مناطق مركزي ايران بوده اند. در برخي از پنجره هاي خانه هاي بزرگ كه به صورت اُرسي احداث مي شدند از شيشه هاي رنگي به رنگ هاي قرمز، سبز، آبي و زرد نيز استفاده مي شده، البته اين پنجره ها نسبت به ساير پنجره ها از قدمت كمتري برخوردار هستند.(میراث فرهنگی ماسوله)

ذکر این نکته نیز لازم میباشد که سرخس وحشی به طور خودرو در ماسوله و اطراف آن به فراوانی می روید و عایق آب است.ماسوله ایها این گیاه را خشک میکنند و در سقف ساختمان بین گل و چوب قرار میدهند تا آب باران را در خود نگاه دارد و بعد بر اثر تابش آفتاب بخار شود.

اکثر آنها سالی یکبار نمای بناهای خود را با گل زرد و بام آنرا با گل کبود که هر دو از کناره ماسوله رودخان بدست می آید اندود میکنند.(مقاله خانم فریده گلبو از کتاب معماری ایرانی گردآوری خانم آسیه جوادی)

ارزش هاي كالبدي

ويژگيهاي شهري

الگوی شکلی ماسوله پلکانی است.این ویژگی شکلی ،چنان تاثیر گذار است که بازتاب آن در ریخت بندی اجزای تر کیب کننده شهر،آشکار و خواناست.

فضای شهری ماسوله بیش از هر جا در گذرهای اصلی تبلور یافته است.این گذرها ،در سازو کار با عناصر شهری همجوار،به ماسوله هویت داده اند.

چنان که میتوان ویژگیهای شکلی ماسوله را چنین برشمرد:

1.تراز کف آنها،منطبق بر خطوط تراز زمین است،لذا در برش طولی،کفی نسبتاً هموار و یا کم شیب دارند.

2.برِ شمالی آنها،با بدنه شهری تعریف شده است.

3.از سوی جنوب فاقد بدنه است و در برش عرضی،فضای عمومی را تا لبه ی پرتگاه بام گسترش میدهد و به طور کلی تمام فضاهای معماری در اینجا به سمت جنوب باز میشود.

4.ارتفاع گراست و در موقعیت هایی که تندی شیب زمین اقتضا میکند،مشروط بر اینکه دسترسی آن از گذر پائین دست تامین شود و ساختمان آن بیش از تراز کف گذر بالا دست ارتفاع نگیرد،حداکثر تا سه طبقه ساخته میشود.

5.تقریباً نیمی از توده گذرها در دل خاک فرو نشسته است.

6.بام ها مسطح اند و به قلمرو عمومی اختصاص دارند.

7.نور و تهویه طبیعی فضاهای داخلی بنا عموماً از نمای جنوبی تامین میشود.نمای جنوبی ،مَفصَل کالبد ی برقراریِ تمام مناسبات و مراودات فضاهای درونی و بیرونی بناهاست.

بافت قدیمی:


همچون سایر شهرهای تاریخی،ماسوله نیز در طول تاریخ به دلیل اختلافات خانوادگی یا قومی و مذهبی دچار تقسیم بندی های داخلی شد و بافت کلی شهر نیز از این تقسیم بندی ها تبعیت کرده است،به طوریکه آنرا میتوان در شش قسمت کاملاً جدا از هم تقسیم کرد.

یک قسمت بازار است (مرکزیت شهر) که وجه مشترک و نقطه اتحاد سایر قسمت هاست و پنج قسمت دیگر را محله ها تشکیل میدهند که عبارتند از :

خانه بر(خونه ور)که بزرگترین محله ماسوله است و در شمال شرقی و شرق بازار قرار دارد؛

کشه سر(کسیر) در شمال بازار؛

اسد محله(اس مله) در شمال غربی بازار؛

مسجدبر(مزور) در جنوب و جنوب شرقی بازار؛

ریحانه بر(ریحونه ور) در غرب و جنوب غربی بازار؛

هر محله دارای ریز محلاتی نیز هست
(از کتاب معماری خانه های گیلان نوشته دکتر نیکروز مبرهن شفیعی)

شكل پلكاني و مطبق شهر كه در امتداد شيب كوه رو به جنوب و در طول خطوط توپوگرافي زمين كشيده است، پاسخ گوي فعاليت هاي روزمره شهر ماسوله مي باشد. محلات اصلي چهار گانه در حال حاضر حدود 350 خانه مسكوني را در خود جاي داده اند. در گذشته اي نه چندان دور تعداد اين خانه ها به بيش از 600 واحد مي رسيده است. بازار شهر نيزباحدود 120 باب مغازه در هفت اشكوب شكل گرفته و اصلي ترين معابر شهري مستقيماً به آن راه دارند. معابر شهري ماسوله به گونه اي هستند كه امكان تردد وسایل نقليه موتوري در آن ها به هيچ وجه وجود ندارد. تا حدود پنجاه سال پيش و در فصول بهار و تابستان بازرگانان نواحي اطراف به كمك چهار پاياني چون قاطر و اسب و حتي در برخي موارد شتر در اين معابر در حال تردد بودند و امروز مردمان ماسوله به كمك فرقون حمل و نقل كالا را در معابر انجام مي دهند. به دليل شيب زياد كوه محل استقرار اين شهر تاريخي از گذشته هاي دور و براساس تجربيات معماران تمهيدات مناسبي جهت دفع آب هاي سطحي و همين طور فاضلاب انديشيده و اجرا شده است. اين تمهيدات شامل چهار شاخه اصلي اگوي شهري مي باشد كه فاضلاب همه خانه ها به علاوه آب هاي سطحي جاري شده از طريق شاخه هاي فرعي تر به اين چهار شاخه و سپس به رودخانه مي رسند .

ويژگيهاي معماري

وسعت این شهر150000 متر مربع است و اختلاف ارتفاع بلندترین نقطه تا پائینترین سطح روستا نزدیک 100 متر است.

گذرگاهها و معابر عمومی اکثراً همان بامهای خانه ها است، به عبارت دیگر در ماسوله وقتی از کوچه ای گذر کنی از روی بام چند خانه گذشته ای و ارتباط این گذرها به وسیله پله های سنگی بلندی است که نمای کلی روستا را یکپارچه تر و زیباتر مینمایاند.

واحد هاي ساختماني تشكيل دهنده بافت تاريخي شهر ماسوله ، مشتمل بر بيش از 350 خانه مسكوني مي باشند كه شاخص ترين ويژگي آن ها هم جواري آنهاست. اين هم جواري به گونه اي در نظر گرفته شده كه باعث مي شود تمام خانه ها زنجيروار و به هم پيوسته در امتداد خطوط توپوگرافي زمين قرار داشته باشند. هر واحد مسكوني نيز بين يك تا چهار طبقه دارد كه بيش از 70% آن ها به صورت دو طبقه احداث شده اند. به طور معمول پائين ترين طبقه غير مسكوني بوده و كاربرد آن ها انبار و طويله بوده است. راهروي ورودي خانه نيز در اين طبقه واقع است . طبقات فوقاني نيز شامل فضاهاي مسكوني بوده اند. طبقه پائين از مصالح سنگي و طبقات فوقاني از خشت بنا مي شده است. اين معماري به گونه اي سـازگار با شرايط اقليمـي ، توپـوگرافيكـي و اجتماعـي ، فضـاهـاي داخلـي تقريبـاً يكساني را شامـل مي شده اند.

اين فضاها عبارتند از:

اتاق اصلي، اتاق زمستاني، راهروی ورودي، فضاي راه پله، انبار و دستشوئي . كوچك ترين خانه نمونه با مساحتي حدود 60 متر مربع در دو طبقه تمامي فضاهاي فوق را شامل مي شده و تفاوت آن با بزرگ ترين خانه نمونه كه حدود 300 متر مربع بوده در تعداد اين فضاها مي باشد. آفتاب گيري ساختمان ، هدايت سريع آب باران جاري شده بر بام ، هم جواري دقيق و متناسب با ساختمان هاي طرفين و چگونگي ارتباط با شارع عام مهم ترين معيارهاي طرح يك خانه بوده است.

در این شهر خانه ها بیشتر دوطبقه و به ندرت یک و یا سه طبقه است.

دالان ، انبار و پله های بلندی که طبقه همکف را به طبقه دوم پیوند میدهد جزء اساس این نوع معماری است.

در خانه های بزرگتر،اتاق نسبتاً بزرگی است که محل پذیرایی مهمان است و اتاق کوچکتری که نشیمنگاه دائمی ساکنان خانه است ،مقر زمستانی خانواده است.در این خانه هاست که فقط سیاهچال وجود دارد،بعلاوه تالار که عبارت از ایوان کوچکی است،قسمت های مختلف یک خانه بزرگ و کامل و اشرافی را در ماسوله تشکیل میدهد..

خانه های کوچکتر ساده تر است و فضاهای کمتری دارد.

دو نمونه از خانه های اشرافی که از به نسبت دیگر خانه ها از آسیب کمتری برخوردار است و در سازمان میراث به ثبت رسیده اند را در اختیار شما عزیزان قرار داده ام.

خانه تلاوتی(کاردان)

این بنا با مساحت تقریبی 138 متر مربع در محله کشه سر ماسوله واقع شده است.بنا دو طبقه است که از داخل به هم مرتبط نیستند و هر یک ورودی جداگانه ای در دوسطح متفاوت تراز زمین دارند.رنگ نمای بنا به جز دیوارهای سفید بالکن،به رنگ زرد اخرا(رنگ خاک منطقه) هستند.طبقه همکف فقط شامل یک اتاق و طبقه دوم، شامل چهار اتاق و یک راهرو است.اتاق ها به هم راه دارند و در میان آنها دو اتاق به بالکن دسترسی دارند.

دیوارهای اتاق ها همه دارای تاقچه و درها و پنجره ها همگی چوبی هستند.

از ویژگی های آن میتوان به بالکن مثلثی شکل آن که تنها در این بنا دیده میشود،اشاره کرد.

عکس های پوشه تلاوتی:



خانه گلابتین کامران(حبیب ملکی)

این بنای دو طبقه با مساحت تقریبی 240 مترمربع در محله کشه سر ماسوله واقه شده است و یکی از بناهای قدیمی ماسوله محسوب میشود.

این بنا دو طبقه است و مساحت هر دو طبقه یکسان است.طبقه همکف از دو بخش مجزا و مستقل تشکیل شده و به همین دلیل دو در ورودی در نمای بنا دیده میشود.دسترسی هر بخش به طبقه اول ،از طریق پلکان داخلی متعلق به همان بخش انجام میشود.

برخلاف طبقه همکف،در طبقه اول تمام دیوارهای داخلی ،تاقچه پوشند و همه اتاقها به هم ارتباط دارند.در طبقه اول به جز دو فضای پلکان،هفت اتاق وجود دارد.

از ویژگی های این بنا میتوان به بالکن (تالار) و پنجره های گره چینی آن اشاره کرد.

عکس های پوشه کامران :










مسجد جامع

مسجد جامع شهر تاریخی ماسوله که از نشانه شهریت این مسجد می باشد در محله ی مسجدبر و متصل به ضلع جنوبی بقعه­ی امام زاده عون بن علی(ع) قرار دارد. این بنا بر اساس مستندات موجود در ابتدا سه طبقه بوده که در دوره­های گذشته طبقه همکف بنا که اختصاص به فضای آشپزخانه داشته است با آوار پر شده بوده است. سطح اشغال بنا حدود 100 مترمربع­، شبستان زنانه در طبقه دوم و شبستان مردانه در طبقه اول قرار دارد.






نقشه جانمایی

مسجد کَشِِ سَر

مسجد کَشِِ سَر که در مرکز محله کش سر ماسوله قرار داردشامل شبستان مردانه در طبقه اول، شبستان زنانه در نیم طبقه دوم و فضاهای خدماتی در انتهای طبقه دوم می باشد که ورودی جداگانه ای از ضلع شمالی بنا دارد. این مسجدکه در طول سالیان دستخوش تغییرات زیادی بوده است در حال حاضر به صورت بنایی دو طبقه است که از دو بخش اصلی و الحاقی تشکیل میشود.

بخش اصلی بنا,در طبقه اول,یک فضای مستطیل شکل به ابعاد 6.5.6 متر میباشد که در بخش شمالی آن تغییراتی در حال انجام است.به این ترتیب که با ایجاد یک فضای مستطیلی شکل در بخش شمالی و ایجاد طبقه دوم بر روی آن الحاقاتی به این بنا افزوده شده است.

راه دسترسی به این طبقه به دو صورت امکان پذیر است:

1-پلکان چوبی که از درون بنا راه دسترسی به طبقه دوم را ممکن می ساخته است.

2-از طریق دری که در بخش شمالی دیوار غربی در قسمت الحاقی به بنا افزوده شده است.









نقشه جانمایی

منابع :

میراث فرهنگی شهر تاریخی ماسوله

کتاب معماری ایرانی,گردآورنده خانم آسیه جوادی

کتاب معماری خانه های گیلان نوشته دکتر نیکروز مبرهن شفیعی

منبع :ArturArch.com

نوشتن دیدگاه

تصویر امنیتی
تصویر امنیتی جدید

خبرنامه

آدرس ایمیل خود را در کادر زیر وارد نمایید تا از آخرین اخبار تارنمای روستا شهر مطلع شوید.

تماس با ما

اطلاعات تماس تیم مدیریت تارنمای روستاشهر

  • شماره تماس : 09125518462

 

 

روستا شهر به روایت آمار

کاربران
327
مطالب
402
نمایش تعداد مطالب
1540285

تارنماهای همکار

مطالب برگزیده

وب سایت های همکار

ورود اعضاء

شما اینجا هستید: صفحه ی اصلی موضوعات اقلیم شناسی اقليم شناختي و ویژگی های معماري بومي ماسوله

وب سایت تخصصی علوم جغرافیایی

1394-1395© کلیه حقوق این پایگاه متعلق به تارنمای روستاشهر (RostaShahr.ir) می باشد.

Web Analytics

اشکال یابی جوملا

جلسه

اطلاعات مشخصات

حافظه استفاده شده

پرس و جو پایگاه داده